Tác động của phát triển kinh tế - xã hội tới đa dạng sinh học biển

Tham dự Hội thảo có Viện trưởng Viện Địa lý nhân văn và Phát triển bền vững TS. Nguyễn Song Tùng; Giám đốc Vườn Quốc gia (VQG) Cát Bà Nguyễn Văn Thịu và đại biểu thuộc các Viện nghiên cứu, Ban chức năng của Viện Hàn lâm…

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Viện trưởng Viện Địa lý nhân văn và Phát triển bền vững TS. Nguyễn Song Tùng cho biết: “Việt Nam được Liên minh bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN) đánh giá là một trong 10 trung tâm ĐDSH biển và là một trong 20 vùng biển có nguồn lợi hải sản phong phú trên thế giới với khoảng 11.000 loài sinh vật cư trú trong hơn 20 kiểu hệ sinh thái điển hình, thuộc 6 vùng ĐDSH biển khác nhau.

Để bảo tồn ĐDSH biển, đến nay, Việt Nam đã thành lập và đưa vào hoạt động mạng lưới 11 trong tổng số 16 Khu bảo tồn (KBT) biển,7 VQG thuộc huyện đảo hoặc tiếp giáp biển tại Việt Nam gồm: Cát Bà, Bạch Long Vỹ, Cồn Cỏ, Cù Lao Chàm, Lý Sơn, Vịnh Nha Trang, Núi Chúa, Bái Tử Long, Hòn Cau, Côn Đảo, Phú Quốc. Hệ thống KBT biển được thành lập không chỉ góp phần bảo đảm cân bằng sinh thái vùng biển, bảo vệ ĐDSH, bảo đảm chức năng điều hòa môi trường, cung cấp nguồn giống và nguồn lợi hải sản mà còn có ý nghĩa to lớn đối với phát triển kinh tế - xã hội của địa phương và quốc gia.

Mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam sẽ có 27 KBT biển được thành lập trong đó có 11 KBT biển cấp quốc gia và 16 KBT biển cấp tỉnh, tăng diện tích các KBT biển, ven biển đạt khoảng 6% vào năm 2030 diện tích tự nhiên vùng biển Việt Nam, góp phần bảo tồn ĐDSH biển, phục hồi và bảo tồn các hệ sinh thái HSTbiển quan trọng và đảm bảo tính toàn vẹn mối quan hệ giữa các HST đất liền và biển”.

Viện trưởng Viện Địa lý nhân văn và Phát triển bền vững TS. Nguyễn Song Tùng phát biểu khai mạc Hội thảo

Báo cáo về công tác bảo tồn VQG Cát Bà, ông Vũ Hồng Vân, Trưởng phòng Bảo tồn và hợp tác quốc tế, VQG Cát Bà cho biết, “VQG Cát Bà được thành lập ngày 31/3/1986 theo Quyết định số 79-CT của Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng (nay là Thủ tướng Chính phủ), nằm trên địa giới hành chính 2 tỉnh (Hải Phòng và Quảng Ninh). Ngày 6/4/2004, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 333/QĐ-TTg về việc chuyển VQG Cát Bà thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) về TP. Hải Phòng quản lý.

VQG Cát Bà có tiềm năng, lợi thế vô cùng quan trọng đối với quốc gia và quốc tế, có hệ thống núi đá vôi điển hình, gồm 366 hòn đảo lớn nhỏ tạo nên địa hình muôn vẻ, với 10 HST hải đảo quan trọng của Việt Nam. VQG là nơi trú ngụ của trên 4.000 loài động, thực vật. Trong đó có 154 loài nguy cấp, quý hiếm, đặc hữu.

Trong những năm qua, công tác bảo vệ các nguồn gen quý hiếm, các loài động vật quý hiếm, đặc hữu được VQG Cát Bà thực hiện hiệu quả, đặc biệt là bảo vệ và phát triển số lượng cá thể Voọc Cát Bà; Bảo vệ bền vững thảm thực vật rừng, các HST ở VQG và vùng đệm không bị tác động tiêu cực; Đảm bảo được độ che phủ rừng và đồng thời phát triển, kết hợp hài hòa giữa công tác bảo tồn với phát triển kinh tế- xã hội trên địa bàn; mở rộng và nâng cao hiệu quả biện pháp bảo tồn tại chỗ; Thực hiện bảo tồn chuyển chỗ và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật và kiểm soát các hoạt động gây ảnh hưởng tiêu cực đến các loài ưu tiên bảo vệ như: Điều tra, ghi nhận và đánh giá thực trạng 19 loài cây gỗ quý hiếm, xác định được 6 mối đe dọa trực tiếp và 4 mối đe dọa gián tiếp; Ước lượng được số cá thể Sơn Dương còn lại tại đảo Cát Bà khoảng 24 cá thể, ghi nhận được 20 loài cây là thức ăn, xác định được 7 khu vực cần ưu tiên bảo vệ...”.

Trình bày về các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội tác động tới môi trường và ĐDSH biển, TS. Nguyễn Xuân Hòa, Viện Địa lý nhân văn và Phát triển bền vững cho biết, hiện nay việc xây dựng bến cảng, khu du lịch, dự án phát triển cơ sở lưu trú đã tạo áp lực lớn lên môi trường các vùng ven biển. Ngoài ra, các hoạt động mở rộng vùng nuôi thủy hải sản ở ven rạn san hô và các khu vực ven bờ cùng với phát triển các điểm tham quan, dịch vụ lữ hành, homestay, lặn biển cũng tác động đến ĐDSH biển, làm suy giảm các loài sinh vật biển và rạn san hô… Vì vậy, cần triển khai các giải pháp bảo vệ ĐDSH biển như: Phát triển sinh kế bền vững cho các cộng đồng dân cư ven biển; Thúc đẩy phục hồi HST; Đẩy mạnh các chương trình, dự án bảo vệ môi trường biển…

Chia sẻ một số trở ngại, khó khăn trong hoạt động bảo tồn ĐDSH biển Việt Nam, Tiến sĩ Trần Thị Tuyết, Viện Địa lý nhân văn và Phát triển bền vững cho biết, hiện hệ thống pháp luật điều chỉnh hoạt động quản lý, khai thác, bảo vệ tài nguyên, môi trường biển và hải đảo vẫn còn phân tán, chủ yếu nằm rải rác trong nhiều văn bản. Năng lực quản lý nhà nước về ĐDSH còn nhiều bất cập, không theo kịp với sự phát sinh và tính chất ngày càng phức tạp của các vấn đề môi trường; thiếu cán bộ có chuyên môn sâu về quản lý bảo tồn biển; thiếu các công cụ giám sát, đánh giá hiệu quả hoạt động của KBT cũng ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý KBT biển.

Thảo luận tại Hội thảo, các đại biểu cho rằng, tác động của biến đổi khí hậu, sự thay đổi nhiệt độ, lượng mưa và các hiện tượng thời tiết cực đoan ngày càng tăng đã làm mất cân bằng ĐDSH biển; Chất lượng môi trường bị suy thoái, ô nhiễm, trong khi đầu tư nguồn lực cho ĐDSH biển hiện chưa được ưu tiên đúng mức, chưa có các cơ chế khuyến khích thỏa đáng đối với những người làm trực tiếp công tác bảo tồn ĐDSH đặc biệt là dân cư vùng đệm… từ đó đề xuất các giải pháp bảo tồn ĐDSH biển như: Cần quy hoạch không gian biển phù hợp với quy hoạch dân cư và nhu cầu phát triển không gian biển của địa phương;thực hiện các hoạt động nghiên cứu phục hồi các giá trị tài nguyên rừng và biển; áp dụng các giải pháp khoa học tiên tiến vào quản lý, bảo vệ rừng, đặc biệt là loài Voọc Cát Bà; tăng cường công tác tuyên truyền, vận động cộng đồng dân cư, du khách cùng chung tay bảo vệ ĐDSH biển…

Các cán bộ Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam tham gia chạy Marathong tại VQG Cát Bà

Hoạt động trồng cây tại VQG Cát Bà