Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, hiện cả nước có khoảng 70 triệu xe mô-tô, xe gắn máy và đây là phương tiện chiếm tỷ lệ lớn nhất trong các loại phương tiện giao thông, đồng thời cũng là nguồn phát thải chất ô nhiễm lớn nhất. Còn tại TP. HCM, số lượng xe mô tô, xe gắn máy khoảng 9 triệu xe.
Khí thải từ hoạt động giao thông từ cá phương tiện này chứa nhiều thành phần độc hại như CO2, NO2, SO2… có thể gây ung thư hoặc gây kích thích, một số chất độc khác còn có thể ngấm vào máu, ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khoẻ con người.
Do đó, việc xây dựng lộ trình kiểm soát khí thải đối với xe mô-tô, xe gắn máy lưu hành trên địa bàn TP. HCM nhằm mục tiêu kiểm soát, giảm ô nhiễm không khí. Đồng thời, lộ trình này tạo cơ sở pháp lý để từng bước loại bỏ phương tiện không bảo đảm tiêu chuẩn, quy chuẩn khí thải, thúc đẩy chuyển đổi sang phương tiện sạch, thân thiện với môi trường, và thực hiện các cam kết quốc tế của Việt Nam về giảm phát thải khí nhà kính, ứng phó biến đổi khí hậu.
Sau nhiều lần xây dựng kế hoạch, TP. HCM sẽ kiểm soát khí thải xe gắn máy từ đầu năm 2027. Quyết tâm này của thành phố đang được thể hiện bằng việc tập trung chuẩn bị nhân lực, cơ sở hạ tầng để đáp ứng việc kiểm định xe máy trong thời gian tới, đồng thời có kế hoạch chuyển đổi các loại phương tiện sang phương tiện xanh.
Những loại xe mô-tô, xe gắn máy cũ, nát gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới môi trường do phát sinh nguồn khí thải lớn.
Theo lộ trình, đến ngày 1/1/2027, TP. HCM sẽ thực hiện kiểm soát khí thải. Như vậy, thành phố sẽ có gần 2 năm chuẩn bị. Lãnh đạo Sở Xây dựng TP. HCM cho biết, Sở đang đợi Bộ Nông nghiệp và Môi trường ban hành tiêu chuẩn. Từ tiêu chuẩn này, thành phố sẽ chuẩn bị cơ sở vật chất và nhân lực triển khai.
Hiện nay tất cả trung tâm đăng kiểm ở TP. HCM chủ yếu phục vụ kiểm định ô tô, nên việc chuẩn bị cơ sở vật chất phục vụ kiểm định gần 9 triệu xe máy cũng cần thời gian. Lãnh đạo Sở Xây dựng TP. HCM cho biết, với 9 triệu xe này, hiện TP. HCM có 18 trung tâm đăng kiểm đang hoạt động đăng kiểm xe bốn bánh, sẽ phải bổ sung trang thiết bị, nhân viên để kiểm tra khí thải xe gắn máy.
Vì số lượng trạm đăng kiểm khiêm tốn, Sở Xây dựng thành phố sẽ huy động thêm nguồn lực xã hội. Thành phố đã giao cho Viện Nghiên cứu phát triển thành phố xây dựng chính sách ưu đãi và lộ trình chuyển đổi cho các loại phương tiện xe công nghệ, ô tô khách và xe thuộc cơ quan công, doanh nghiệp; trong đó, ưu tiên chuyển đổi cho các phương tiện xe bus, xe taxi công nghệ trước.
Lãnh đạo Trung tâm tư vấn ứng dụng kinh tế, Viện Nghiên cứu phát triển TP. HCM cho biết, trong thiết kế chính sách, Viện cũng đề xuất luôn trong vòng 2 năm tới miễn đăng ký trước bạ cho tất cả, kể cả người dân, kể cả tài xế, để bỏ qua việc chứng minh là tài xế công nghệ. Việc này có lợi cho thành phố, có lợi cho người dân Sở Xây dựng thành phố nhận định, việc kiểm soát khí thải xe gắn máy đang dần nhận được sự đồng tình của người dân.
Các chuyên gia ở TP. HCM cũng đánh giá rằng lượng xe máy trên địa bàn ngày càng nhiều, trong đó nhiều xe máy cũ nát xả khói gây ô nhiễm với các chất độc hại như CO, HC... vào môi trường.
Về lộ trình kiểm soát, kiểm định khí thải mô tô, xe máy ở TP. HCM, một cán bộ Sở Xây dựng TP. HCM cho biết sau khi có đầy đủ hành lang pháp lý và hướng dẫn cụ thể từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, TP. HCM sẽ tập trung chuẩn bị nhân lực, cơ sở hạ tầng để đáp ứng việc kiểm định.
Trước đó, TP. HCM đã thí điểm kiểm định khí thải xe máy lưu hành trên địa bàn TP. HCM từ ngày 15-5-2020 đến 2-9-2020. Qua đó các đơn vị tổ chức 8 điểm kiểm định khí thải xe máy miễn phí, dự kiến tổ chức phục vụ cho 5.000 phương tiện.
Kết quả, đến khi kết thúc chương trình, có hơn 13.000 xe máy tới kiểm định khí thải. Sau đó TP. HCM tiến hành khảo sát ý kiến người dân cho đề án kiểm soát khí thải mô tô, xe máy để giảm ô nhiễm môi trường và đã có tới hơn 76% người dân ủng hộ.
Để giảm ô nhiễm môi trường giai đoạn 2020 - 2030 trong năm 2025, UBND TP. HCM cũng giao Sở Xây dựng chủ trì các giải pháp kiểm soát ô nhiễm không khí từ hoạt động giao thông, vận tải.
TP. HCM sẽ triển khai kiểm soát khí thải xe mô-tô, xe gắn máy từ ngày 1/1/2027.
Cùng với TP. HCM, TP. Hà Nội cũng xây dựng lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải đối với xe mô-tô, xe gắn máy lưu hành nhằm mục tiêu kiểm soát, giảm ô nhiễm không khí. Lý giải việc áp dụng sớm tại Hà Nội và TP. HCM, đại diện Khoa Môi trường, Trường đại học Tài nguyên và Môi trường cho biết, ô nhiễm không khí tại hai địa bàn này khá nghiêm trọng do xe máy chiếm tỷ trọng lớn nhất và có lượng phát thải lớn nhất.
Mỗi năm, tại hai thành phố này, lượng khí thải do xe máy hoạt động sản sinh ra khoảng 300 nghìn tấn khí CO, 25 nghìn tấn khí HC; hàng chục nghìn tấn bụi, bụi mịn. Hà Nội luôn xếp trong tốp những thành phố có mức độ ô nhiễm không khí cao nhất thế giới.
Bên cạnh đó, 4 thành phố trực thuộc trung ương còn lại áp dụng quy chuẩn khí thải sau một năm, tức năm 2028. Cùng với đó, dự thảo Quy định lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải xe môtô, xe gắn máy lưu hành ở Việt Nam đang được Bộ Nông nghiệp và Môi trường lấy ý kiến bộ ngành.
Cụ thể, theo Dự thảo, từ ngày 1/1/2028 quy chuẩn sẽ áp dụng cho Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ và Huế. Các tỉnh, thành còn lại áp dụng từ 1/1/2030. Tùy theo tình hình thực tế, các tỉnh, thành phố có thể quy định áp dụng thời hạn sớm hơn.
Về định mức, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề xuất, đối với xe môtô sản xuất trước năm 2008 áp dụng mức một (mức thấp nhất trong quy chuẩn). Xe sản xuất 2008-2016 áp dụng mức hai. Mức ba áp dụng với xe sản xuất từ năm 2017 đến 30/6/2026. Mức bốn áp dụng cho các xe sản xuất sau 1/7/2026. Với xe gắn máy, mức một áp dụng với xe sản xuất trước năm 2016; mức hai với xe sản xuất từ năm 2017 đến 30/6/2027. Xe sản xuất 1/7/2027 áp dụng mức bốn.
Việc kiểm soát khí thải xe máy từ năm 2027 không chỉ là yêu cầu cấp thiết nhằm cải thiện chất lượng không khí tại TP.HCM, mà còn góp phần xây dựng môi trường sống an toàn, lành mạnh cho người dân. Để chính sách đạt hiệu quả, thành phố cần triển khai đồng bộ các giải pháp về hạ tầng, cơ chế hỗ trợ và truyền thông thay đổi thói quen di chuyển. Nếu được thực hiện nghiêm túc và hợp lý, đây sẽ là bước tiến quan trọng, góp phần hiện đại hóa hệ thống giao thông đô thị và giảm thiểu tác động tiêu cực từ phương tiện cá nhân.
Hồng Minh