Tầng ozone được coi như một lá chắn tự nhiên của Trái đất chống lại bức xạ tia cực tím, giúp bảo vệ sự sống trên hành tinh. Việc tầng ozone xuất hiện các lỗ thủng đã làm gia tăng cường độ tia cực tím tới bề mặt Trái đất và ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe con người. Điều này có thể làm tăng tỷ lệ bệnh ung thư da và đục thủy tinh thể, đồng thời gây hại cho các hệ sinh thái như sinh vật, mùa màng đang sinh sống trên Trái đất.
Trước tầm quan trọng này, năm 1985 các quốc gia trên thế giới đã ký kết Công ước Vienna nhằm bảo vệ tầng ozone trước nguy cơ bị thủng và bảo vệ con người cũng như hành tinh khỏi bức xạ tử ngoại (UV) có hại. Trên nền tảng đó, Nghị định thư Montreal về các chất làm suy giảm tầng ozone đã được thông qua và triển khai thành công, giúp loại trừ hoàn toàn các chất chlorofluorocarbon (CFCs), hóa chất nhân tạo từng được sử dụng rộng rãi trong làm lạnh, khí dung và sản xuất xốp, qua đó góp phần quan trọng khôi phục tầng ozone.
Công ước Vienna và Nghị định thư Montreal được đánh giá là một trong những thành công lớn nhất của hợp tác môi trường toàn cầu, đã giúp giám sát và loại trừ hiệu quả các chất làm suy giảm tầng ozone, đồng thời từng bước kiểm soát các chất hydrofluorocarbon (HFC), loại khí nhà kính có tiềm năng làm nóng lên toàn cầu cao, theo Bản sửa đổi, bổ sung Kigali. Nhờ nỗ lực chung, thế giới đã giảm được khoảng 135 tỷ tấn CO2 tương đương kể từ năm 1990 đến nay, đóng góp gần 25% vào mục tiêu hạn chế mức tăng nhiệt độ toàn cầu dưới 2 độ C.
Cùng với các quốc gia trên thế giới, những năm qua Việt Nam đã triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm loại trừ, kiểm soát các chất làm suy giảm tầng ozone. Theo thống kê của Ban Thư ký ozone quốc tế, tính đến tháng 8/2025, Việt Nam đã ngăn ngừa phát thải khoảng 240 triệu tấn CO2 tương đương, thể hiện đóng góp của Việt Nam trong nỗ lực giảm phát thải khí nhà kính toàn cầu.
Những năm qua, Việt Nam đã là thành viên tích cực của Công ước Vienna và Nghị định thư Montreal. Trong hơn ba thập kỷ qua, với sự hỗ trợ của cộng đồng quốc tế, đặc biệt là Quỹ Đa phương thi hành Nghị định thư Montreal, Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả quan trọng như: Hoàn tất loại trừ hoàn toàn tiêu thụ các chất CFC, Halon và CTC từ năm 2010. Loại trừ hoàn toàn Methyl Bromide từ năm 2015, chỉ duy trì cho mục đích kiểm dịch và khử trùng hàng hóa theo quy định quốc tế. Các chất HCFC cũng đã được cắt giảm theo đúng lộ trình, và đối với HFC, Việt Nam đã duy trì mức tiêu thụ cơ sở, không vượt quá 13,9 triệu tấn CO2tương đương từ ngày 1/1/2024.
Việt Nam cũng đã xây dựng một khung pháp lý vững khi nội dung bảo vệ tầng ozone đã được thể chế hóa trong Luật Bảo vệ môi trường 2020 và các văn bản dưới luật, như Nghị định 06/2022/NĐ-CP về giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ozone; Nghị định 45/2022/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính; Thông tư 20/2023/TT-BTNMT về quản lý, thu gom, tái chế và xử lý các chất được kiểm soát. Mới đây, Chính phủ tiếp tục ban hành Nghị định 119/2025/NĐ-CP nhằm hoàn thiện cơ sở pháp lý, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp thực hiện.
Nỗ lực giảm phát thải khí nhà kính, thúc đẩy chuyển đổi xanh trong phát triển kinh tế là giải pháp quan trọng để Việt Nam loại bỏ các chất làm suy giảm tầng ozone (Ảnh minh họa).
Trước những thách thức về môi trường, sức khỏe cộng đồng, Việt Nam triển khai hàng loạt giải pháp đồng bộ nhằm giảm phát thải khí nhà kính, nỗ lực bảo vệ tầng ozone. Trong đó, phát triển giao thông xanh được coi là nhiệm vụ quan trọng. Hiện nay, TP. Hà Nội và TP. HCM đẩy mạnh kiểm soát khí thải, khuyến khích sử dụng phương tiện công công, sử dụng nhiên liệu sạch.
Trong lĩnh vực nông nghiệp, tại nhiều địa phương trên địa phương trên cả nước đẩy mạnh sản xuất theo hướng hữu cơ, an toàn. Đặc biệt trong canh tác lúa, tại vùng đồng bằng sông Cửu Long triển khai mô hình canh tác lúa chất lượng cao, giảm phát thải bước đầu đem lại những hiệu quả tích cực đối với công tác bảo vệ môi trường. Chăn nuôi tuần hoàn, tận dụng phụ phẩm làm khí sinh học cũng được khuyến khích mở rộng.
Đáng chú ý, những năm trở lại đây Việt Nam ưu tiên chuyển dịch năng lượng điện. Theo quy hoạch điện VIII, đến năm 2030 năng lượng tái tạo sẽ chiếm 30,9 - 39,2% tổng công suất nguồn điện. Điều này đồng nghĩa với việc phải giảm dần sự phụ thuộc vào nhiệt điện than, đồng thời mở rộng điện gió, điện mặt trời và điện khí LNG...
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, những kết quả đã đạt được là tiền đề quan trọng để Việt Nam thực hiện thành công các cam kết về bảo vệ tầng ozone và ứng phó với biến đổi khí hậu trong tương lai. Trong giai đoạn 2024-2045, Việt Nam đặt mục tiêu giảm thêm hơn 11 triệu tấn CO₂ tương đương từ hoạt động loại trừ các chất HFC, góp phần thực hiện cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.
Để đạt được những mục tiêu này, Việt Nam sẽ tiếp tục triển khai đồng bộ nhiều giải pháp: Lồng ghép nội dung bảo vệ tầng ozone và làm mát bền vững vào Chiến lược biến đổi khí hậu đến năm 2050 và Kế hoạch quốc gia về quản lý, loại trừ các chất được kiểm soát. Đẩy mạnh áp dụng công nghệ làm mát hiệu quả cao, tiết kiệm năng lượng, sử dụng môi chất lạnh có chỉ số GWP thấp, đồng thời khuyến khích ứng dụng các nguồn năng lượng tái tạo trong lĩnh vực làm mát và bảo quản lạnh.
Rà soát, bổ sung cơ chế, chính sách và tiêu chuẩn kỹ thuật về xây dựng, hiệu suất năng lượng tối thiểu. Huy động mạnh mẽ các nguồn lực tài chính xanh, bao gồm cả trái phiếu xanh và tài trợ đa phương, để hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi công nghệ, triển khai các dự án làm mát bền vững. Đẩy nhanh việc áp dụng quản lý theo vòng đời đối với các chất Fluorocarbon, bảo đảm phù hợp với cam kết quốc tế.
Ngày Quốc tế bảo vệ tầng ozone của Liên hợp quốc được tổ chức vào ngày 16/9 hằng năm. Sự kiện này kỷ niệm ngày ký kết Nghị định thư Montreal về các chất làm suy giảm tầng ozone vào năm 1987. Hưởng ứng Ngày Quốc tế bảo vệ tầng ozone năm 2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức nhiều hoạt động truyền thông cộng đồng như treo pano, standee, lan tỏa thông điệp kỷ niệm "40 năm Công ước Vienna - Từ khoa học đến hành động toàn cầu;" tổ chức Triển lãm quốc tế ngành lạnh và điều hòa không khí năm 2025, nhằm nâng cao nhận thức và giới thiệu các công nghệ tiên tiến, thân thiện môi trường...
Bùi Thắm