‘Chuyển từ canh tác mang tính khai thác sang nông nghiệp tái tạo’

Sản xuất nông nghiệp hiện đang nổi lên như một giải pháp mới, tiềm năng đóng góp quan trọng cho các thỏa thuận khí hậu. Tại các diễn đàn, nhiều doanh nghiệp đã vận động để đảm bảo lợi ích ngành trong bối cảnh cuộc khủng hoảng khí hậu đang tác động đến mọi mặt đời sống. Bên ngoài, các phong trào xã hội cũng phát lời kêu gọi chuyển đổi ngành nông nghiệp sang những mô hình canh tác ít phát thải, hài hòa với tự nhiên.

Nếu ở lĩnh vực năng lượng hay giao thông, con đường giảm phát thải tương đối rõ ràng, thay thế nhiên liệu hóa thạch bằng điện sạch, đổi động cơ đốt trong sang phương tiện không phát thải, thì với nông nghiệp, bài toán phức tạp hơn nhiều. Phát thải không chỉ đến từ máy móc, mà ăn sâu vào người nông dân canh tác đất, cách cây trồng sinh trưởng và cách vật nuôi tiêu hóa thức ăn. Khí metan sinh ra từ bò, cừu và dê trong quá trình tiêu hóa; khí nitơ oxit được tạo ra bởi vi sinh vật trong đất bón nhiều phân hóa học; còn carbon bị thất thoát từ những vùng đất suy thoái, nơi xáo trộn đất và xói mòn làm CO2 thoát nhanh hơn vào khí quyển.

Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia tích cực trong chuyển đổi mô hình sản xuất nông nghiệp nhằm nâng cao giá trị sản phẩm, nhất là giảm phát thải. (Ảnh minh họa)

Đến nay, còn nhiều quốc gia "bỏ qua" lĩnh vực nông nghiệp trong các cam kết khí hậu. Nhưng khi biến đổi khí hậu và thiên tai ngày càng gây thiệt hại nặng nề, nông nghiệp đang trở thành tâm điểm chú ý khi là lĩnh vực vừa gây phát thải, vừa chịu ảnh hưởng lớn. Trong bối cảnh đó, một hướng tiếp cận mới về nông nghiệp đã được triển khai: Chuyển từ canh tác mang tính khai thác sang nông nghiệp tái tạo.

Nhóm các nhà khoa học đã đề xuất một mô hình nông nghiệp dựa trên 3 trụ cột: phát thải ròng bằng 0, thân thiện với thiên nhiên và cân bằng dinh dưỡng. Mô hình này được gọi là 3N (Net Zero, Nature Positive, Nutritionally Balanced farming). Khác với cách tiếp cận chỉ tập trung cắt giảm phát thải, mô hình 3N hướng tới mục tiêu đồng thời tái tạo carbon trong đất, phục hồi đa dạng sinh học và nâng cao chất lượng dinh dưỡng của thực phẩm.

Trên thực tế, nhiều nông dân trên thế giới đã và đang áp dụng các nguyên lý tương tự, song phần lớn vẫn mang tính rời rạc, thiếu liên kết và chưa đạt quy mô đủ lớn để tạo ra chuyển biến mang tính hệ thống. Theo các chuyên gia, nếu được triển khai một cách đồng bộ, mô hình 3N có thể mở ra một hướng đi hoàn toàn khác cho ngành nông nghiệp.

Một trang trại có thể kết hợp trồng trọt và chăn nuôi, việc giảm phát thải và chi phí có thể đạt được thông qua những điều chỉnh mang tính chiến lược. Phân bón nitơ được sử dụng đúng thời điểm, đúng vị trí, dựa trên dữ liệu từ cảm biến đất và ảnh vệ tinh. Các công nghệ mới cho phép sản xuất phân bón trực tiếp từ nitơ trong không khí, qua đó tránh được dấu chân carbon lớn của các quy trình sản xuất truyền thống.

Bên cạnh đó, cây họ đậu được trồng trên đất bỏ hóa để cố định đạm tự nhiên và phục hồi hàm lượng chất hữu cơ trong đất; vi sinh vật có lợi được bổ sung nhằm tăng khả năng lưu trữ carbon. Trong chăn nuôi, vật nuôi được bổ sung phụ gia giúp giảm phát thải khí metan, trong khi máy móc chạy bằng điện hoặc hydro dần thay thế động cơ diesel. Phân chuồng và phụ phẩm nông nghiệp không còn bị xem là chất thải mà được tái sử dụng như nguồn năng lượng và phân bón tái tạo. Nhờ vậy, hệ thống canh tác trở nên ít phát thải hơn, đất đai khỏe mạnh hơn và chi phí đầu vào của người nông dân cũng được giảm xuống.

PHẠM DUNG