Toàn cảnh hội thảo.
Tại đây, các ý kiến đều nhấn mạnh rằng nhu cầu đầu tư cho hạ tầng xử lý rác tăng nhanh, vượt quá khả năng tự cân đối của nhiều địa phương, do đó việc thu hút tư nhân và phát triển mô hình hợp tác công tư trở thành yếu tố sống còn.
PGS.TS Nguyễn Thế Chinh phát biểu tại hội thảo.
PGS.TS Nguyễn Thế Chinh, chỉ ra rằng phân loại rác tại nguồn là “điểm nút” quyết định hiệu quả của mọi công nghệ xử lý. Ông đề xuất miễn hoặc giảm tiền thuê đất cho các dự án, áp dụng nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả tiền theo khối lượng hoặc khối tích rác, đồng thời mở rộng xã hội hóa trong thu gom.
Theo ông, việc hoàn thiện quy hoạch, cập nhật tiêu chuẩn kỹ thuật, định mức thu gom vận chuyển và ứng dụng giám sát số hóa bằng GPS, camera và cân điện tử sẽ giúp minh bạch lượng rác vào – ra nhà máy, đồng thời tạo cơ chế giá hấp dẫn để doanh nghiệp sẵn sàng đầu tư.
Kỹ sư Nguyễn Bá Hộ, Viện Sinh học Nhiệt đới, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Thực hành Sống xanh TP.HCM, trình bày tại hội thảo.
Theo Kỹ sư Nguyễn Bá Hộ, khảo sát thực trạng cho thấy, cả nước phát sinh khoảng 69.400 tấn rác mỗi ngày, trong đó khu vực đô thị chiếm hơn một nửa. Thành phố Hồ Chí Minh phát sinh khoảng 14.000 tấn mỗi ngày sau điều chỉnh địa giới hành chính, là địa phương có khối lượng rác lớn nhất. Chất thải có tỷ lệ hữu cơ cao, dễ phân hủy nhưng phát sinh mùi và nước rỉ rác, trong khi hệ thống xử lý vẫn phụ thuộc chủ yếu vào chôn lấp và đốt. Các nhà máy compost hoạt động hạn chế, chưa tạo được dòng vật liệu ổn định để thúc đẩy tái chế và tái sử dụng. Những con số này làm nổi bật tính cấp bách trong việc xây dựng chiến lược xử lý rác đồng bộ, từ phân loại tại nguồn đến vận hành các nhà máy hiện đại.
TS. Nguyễn Đình Đáp, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, trình bày giải pháp công nghệ và quản lý vận hành tại hội thảo.
Bên cạnh đó, TS.Nguyễn Đình Đáp cho rằng, nhiều dự án xử lý rác chưa đạt hiệu quả bởi công nghệ không phù hợp đặc tính rác trong nước, suất đầu tư lớn nhưng đơn giá xử lý thấp, quy hoạch và thiết kế chưa khoa học, năng lực quản trị vận hành yếu và thiếu đơn vị công nghệ đồng hành. Theo ông, để tránh thất bại, các địa phương cần thực hiện đồng bộ ba bước: quy hoạch chuẩn, lựa chọn công nghệ và nhà đầu tư chuẩn, cùng quản lý sau đầu tư chuẩn. Chỉ cần một mắt xích lỏng lẻo, dự án có thể rơi vào rủi ro, không phát huy năng lực thiết kế.
Trong khi đó, các kinh nghiệm cộng đồng như tại Mỹ Hiệp và Thiềng Liềng chứng minh rằng khi người dân được cung cấp công cụ phù hợp, hướng dẫn đầy đủ và có niềm tin vào hệ thống, việc phân loại, giảm thiểu và tái chế rác hoàn toàn có thể vận hành bền vững. Sự tham gia của cộng đồng không chỉ giảm tải hệ thống thu gom, vận chuyển và xử lý mà còn tạo nền tảng cho kinh tế tuần hoàn.
Từ hội thảo, các chuyên gia đều thống nhất rằng thu hút đầu tư tư nhân và phát triển mô hình hợp tác công tư chỉ phát huy hiệu quả khi đặt trên nền pháp lý đồng bộ và cơ chế tài chính đủ mạnh. Luật Bảo vệ môi trường 2020, Nghị định 08/2022/NĐ-CP, Nghị định 45/2022/NĐ-CP cùng cơ chế đối tác công tư và đấu thầu dịch vụ công đã tạo khung pháp lý, nhưng vẫn cần tiếp tục hoàn thiện. Trong bối cảnh Nghị quyết số 68-NQ/TW nhấn mạnh vai trò động lực của kinh tế tư nhân, việc nâng cấp chính sách đặc biệt trong lĩnh vực chất thải là cần thiết để thúc đẩy xử lý hiện đại, bền vững, phù hợp với cam kết phát thải ròng bằng không của Việt Nam./.
Thu Hiền