Nhà khoa học nữ và hành trình ‘giải cứu’ nông sản

Không giới hạn bản thân bởi những định kiến về giới, nữ Phó Giáo sư truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ, khẳng định rằng đam mê và năng lực mới là chìa khóa để thành công trong khoa học.

PGS. TS. Nguyễn Minh Tân, Giám đốc Viện Nghiên cứu và Phát triển Ứng dụng các Hợp chất Thiên nhiên (Đại học Bách Khoa Hà Nội) là một trong 2 nhà khoa học nữ sẽ được vinh danh trong lễ trao Giải thưởng Kovalevskaia 2024 tới đây.

PGS. TS. Nguyễn Minh Tân

Ngay từ lần đầu gặp gỡ, PGS. Tân để lại ấn tượng bởi nụ cười rạng rỡ, phong thái cởi mở. Trong căn phòng làm việc nhỏ tại một tòa nhà của Đại học Bách khoa Hà Nội, nơi những tập tài liệu nghiên cứu được sắp xếp gọn gàng, PGS.TS. Tân chia sẻ về hành trình nghiên cứu khoa học đầy nhiệt huyết của mình.

Không như những gì chúng tôi hình dung về một nhà khoa học, chị mang đến cảm giác đầy năng động và linh hoạt, toát ra từ từng cử chỉ, từng câu chuyện.

Trăn trở với bài toán ‘giải cứu’ nông sản

"Không nghiên cứu những gì mình có, mà nghiên cứu những gì xã hội cần". Đó là quan điểm mà PGS.TS. Nguyễn Minh Tân theo đuổi suốt hành trình nghiên cứu của mình.

Đối với chị, khoa học không chỉ là những bài báo đăng trên tạp chí mà quan trọng hơn, phải có tính ứng dụng cao, mang lại lợi ích thiết thực cho doanh nghiệp và cộng đồng.

Nhìn lại chặng đường đã qua, PGS.TS. Nguyễn Minh Tân luôn kiên trì với định hướng nghiên cứu ứng dụng, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ thực phẩm và dành nhiều tâm huyết, trăn trở với bài toán tìm lối ra cho nông sản Việt.

PGS.TS.Tân chia sẻ, một vấn đề nổi cộm trong nông nghiệp nước ta trong nhiều năm qua là bài toán "được mùa mất giá", có rất nhiều loại trái cây nhiệt đới chất lượng cao, nhưng năm nào nông sản cũng phải "giải cứu", do sản xuất manh mún, công nghệ sau thu hoạch lạc hậu, chủ yếu xuất khẩu ở dạng thô.

Việc kêu gọi người dân chung tay "giải cứu" chỉ là giải pháp tình thế, về lâu dài và mang tính căn cơ là nâng hàm lượng công nghệ chế biến nông sản.

Từ thực tế trên, PGS.TS Nguyễn Minh Tân và các đồng nghiệp đã hợp tác với nhóm nghiên cứu của GS. Samhaber, Viện Quá trình thiết bị (Đại học Johannes Kepler Linz, CH Áo) nghiên cứu, phát triển thành công công nghệ và thiết bị cô đặc dịch mẫn cảm nhiệt tại nhiệt độ thấp và áp suất thường (công nghệ JEVA).

Với sự ra đời công nghệ cô đặc nước quả nhiệt đới tích hợp các quá trình màng – JEVA vào năm 2018, PGS.TS. Nguyễn Minh Tân được biết đến như một nhà khoa học "giải cứu" nông sản bền vững bằng công nghệ xanh. Chị không chỉ mang đến một giải pháp công nghệ, mà còn góp phần định hình hướng đi bền vững cho ngành nông nghiệp Việt Nam.

Đặc biệt, trong thời kỳ dịch COVID-19, công nghệ JEVA đã chứng minh tính hiệu quả khi giúp nhiều doanh nghiệp chế biến nông sản duy trì sản xuất và tối ưu hóa chất lượng sản phẩm.

Trong công nghệ JEVA, quá trình làm bay hơi nước trái cây ở nhiệt độ vừa phải (dưới 45°C) và áp suất xung quanh đã cắt giảm 80% năng lượng cần thiết và bảo quản hầu hết các loại vitamine so với phương pháp truyền thống là nấu hoặc đun sôi nước trái cây để tạo ra sự bay hơi, tốn nhiều năng lượng và phá hủy các vitamine. PGS.TS.Tân giải thích rằng quy trình này cũng không tạo chất thải vì cả chất cô đặc và chất ngưng tụ đều là sản phẩm tốt.

Điểm nổi bật của JEVA là khả năng tách nước từ dịch quả ép mà vẫn giữ được tối đa hương vị, màu sắc và các hoạt chất sinh học có lợi trong sản phẩm chế biến. Những kết quả này đã được nhóm nghiên cứu kiểm chứng trong phòng thí nghiệm và công bố trên các tạp chí khoa học quốc tế.

Trong những năm qua, PGS.TS.Tân đã có cơ hội đi khắp mọi miền Tổ quốc và làm việc trên nhiều loại trái cây khác nhau như chanh dây, thanh long, cam, bưởi và dừa; tư vấn cho các nhà sản xuất và cung cấp cho họ các mẫu để khách hàng của họ thử nghiệm. Chị đã sử dụng tất cả phản hồi và dữ liệu đã thu thập để cải thiện hệ thống của mình. Hiện quy trình được giám sát và kiểm soát bằng giao thức IP và được tối ưu hóa bằng trí tuệ nhân tạo.

Chia sẻ về công trình đang ấp ủ, nữ Phó giáo sư cho biết, chị đang phát triển công nghệ chế biến sâu quả thanh long nhằm tối ưu hóa giá trị sản phẩm, hạn chế phát thải CO₂ và đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu. Những dự án này không chỉ giúp nâng cao giá trị nông sản mà còn mở rộng cơ hội cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Bên cạnh đó, chị cũng đang hợp tác với các doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghệ thực phẩm để ứng dụng các giải pháp tiên tiến vào sản xuất. Mục tiêu của chị không chỉ dừng lại ở việc phát triển các công nghệ mới mà còn là tạo ra một hệ sinh thái khoa học – doanh nghiệp bền vững, trong đó các nghiên cứu được chuyển giao thành công và mang lại lợi ích thiết thực cho xã hội.

Không giới hạn bản thân chỉ vì là phụ nữ

Khi được hỏi về những khó khăn của nhà khoa học nữ, PGS.TS. Nguyễn Minh Tân cho biết chị không thích câu hỏi đó và luôn tin rằng giới tính không phải là rào cản trong nghiên cứu.

"Không vì là phụ nữ mà tự đặt ra giới hạn cho bản thân. Không có thách thức nào với một người phụ nữ, quan trọng là mình có muốn làm và dám làm hay không", nữ Phó Giáo sư khẳng định.

Trong một lĩnh vực vốn có nhiều định kiến về vai trò của phụ nữ và bị xem là thiên về nam giới, PGS.TS không ngừng chứng minh rằng năng lực và đam mê mới là yếu tố quyết định thành công.

PGS. TS. Nguyễn Minh Tân dành nhiều tâm huyết, trăn trở với bài toán tìm lối ra cho nông sản Việt

Trong hành trình khoa học của mình, PGS.TS.Tân chia sẻ rằng đã may mắn được gặp gỡ những người thầy, người đồng nghiệp tận tâm, những người đã truyền cảm hứng trong công việc nghiên cứu. Một trong những người có ảnh hưởng lớn nhất là Giáo sư Samhaber (Áo) - người thầy hướng dẫn nghiên cứu sau tiến sĩ của chị đồng thời cũng là đồng nghiệp thực hiện các dự án triển khai công nghệ JEVA tại Việt Nam. Giáo sư Samhaber đã luôn khuyến khích chị suy nghĩ theo hướng ứng dụng thực tiễn và không ngại đặt ra những câu hỏi lớn.

Đến lượt mình, PGS.TS. Nguyễn Minh Tân cũng mong muốn trở thành người truyền lửa cho thế hệ trẻ. Là giảng viên Khoa Kỹ thuật Hoá học, Trường Hoá và Khoa học Sự sống, Đại học Bách Khoa Hà Nội, PGS.TS.Tân tham gia đứng lớp giảng dạy, định hướng sinh viên của mình, khuyến khích họ mạnh dạn theo đuổi đam mê và truyền cảm hứng về một tinh thần khoa học không ngại thử thách.

Đối với chị, nhiệm vụ của một nhà khoa học không chỉ là tạo ra tri thức mới mà còn là lan tỏa tinh thần sáng tạo, trách nhiệm xã hội và ý chí vươn lên.

Những đóng góp xuất sắc của chị đã được ghi nhận bằng nhiều giải thưởng danh giá như: Giải Đổi mới Sáng tạo tốt nhất năm 2020 (Best Innovation Award 2020); Giải Đồng năm 2024 và Giải Bạc năm 2019 tại Triển lãm và Diễn đàn Quốc tế về Sáng chế của Phụ nữ (KIWIE 2024)…

Với tầm nhìn rộng mở, tư duy sáng tạo và tinh thần bền bỉ, PGS.TS.Nguyễn Minh Tân không chỉ góp phần phát triển khoa học công nghệ nước nhà mà còn là nguồn cảm hứng mạnh mẽ cho thế hệ trẻ. Hành trình của chị là minh chứng rõ nét rằng, khoa học không có giới hạn – chỉ có những người sẵn sàng vượt qua giới hạn của chính mình.

Ngọc Hân – Thu Giang