'Bẫy suất ngoại giao' nhà ở xã hội: Khi giấc mơ an cư bị lợi dụng

Mọi lời rao bán hay chào mời 'suất' nhà ở xã hội từ môi giới hoặc sàn giao dịch đều không có giá trị pháp lý.

Chiêu trò núp bóng “suất ngoại giao”

Nhiều năm nay, mỗi khi dự án NƠXH mở bán, người dân lại đối mặt cảm giác thấp thỏm: Hồ sơ liệu có được duyệt hay không, bao nhiêu suất, bao giờ đến lượt? Sự thiếu chủ động về thông tin cộng với quy trình xét duyệt chặt chẽ khiến tâm lý “lo trượt”, “muốn nhanh hơn” trở thành mảnh đất màu mỡ cho các đối tượng môi giới lập ra “suất ngoại giao”, “suất nội bộ” để trục lợi.

Trên các nhóm mạng xã hội, những lời mời chào dày đặc: “Chắc suất 100%”, “có quan hệ chủ đầu tư”, “đi cửa sau, không cần bốc thăm”. Một số đối tượng lập cả văn phòng tư vấn giả, khoác danh nghĩa “người nhà chủ đầu tư”, sử dụng dấu đỏ, hợp đồng đặt cọc không hợp pháp để tạo dựng niềm tin.

Theo cơ quan chức năng, các thủ đoạn phổ biến gồm: Tự nhận có quan hệ với lãnh đạo dự án, gom hồ sơ để “chạy suất”, hứa hẹn ưu tiên căn đẹp, thậm chí giả danh cán bộ Nhà nước. Khi dự án hấp dẫn, xuất hiện những đường dây thu tiền từ vài chục đến vài trăm triệu đồng/chỗ với lời hứa “chỉ cần nộp cọc là có nhà”.

Có thể kể đến gần nhất là vụ việc sử dụng mạng xã hội để rao bán “suất ngoại giao” của đối tượng Trần Duy Hưng tại Dự án nhóm nhà ở Đông Nam đường Tố Hữu thuộc phường Trung Văn, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội (nay là phường Đại Mỗ, Hà Nội). Hưng đã tạo dựng niềm tin và nhận hồ sơ cùng tiền đặt cọc của nhiều người mua, sau đó cắt liên lạc và bỏ trốn cùng số tiền lên tới hàng tỷ đồng trước khi bị khởi tố.

Bên cạnh những vụ đã bị đưa ra ngoài ánh sáng, còn rất nhiều bị hại âm thầm chịu thiệt. Nhiều nạn nhân ngần ngại không trình báo vì nghĩ “đi đường vòng”, khiến tội phạm có thêm cơ hội tái diễn.

Hệ quả vượt ngoài thiệt hại vật chất

Hệ quả nhãn tiền của các thủ đoạn “suất ngoại giao” là thiệt hại tài chính trực tiếp. Với nhóm thu nhập thấp, mất 30 - 100 triệu đồng (thường là toàn bộ tiền tích lũy hoặc vay mượn) không chỉ làm đảo lộn kế hoạch an cư, mà còn đẩy nhiều gia đình vào vòng xoáy áp lực trả nợ, mất khả năng ổn định cuộc sống. Khoản tiền này thường không thể thu hồi, bởi đối tượng lừa đảo sử dụng danh tính ảo, tài khoản ngân hàng trung gian hoặc biến mất ngay sau khi nhận cọc.

Nhưng những tổn hại sâu xa hơn nằm ở chỗ niềm tin vào chính sách NƠXH bị bào mòn. Người bị hại thường rơi vào tâm lý hoài nghi, cảm giác “không ai bảo vệ mình”, từ đó mất lòng tin vào chính sách NƠXH. Điều này tạo nên hiệu ứng dây chuyền: Những dự án minh bạch cũng bị ảnh hưởng vì người dân e dè đăng ký, chủ đầu tư bị áp lực giải thích, trong khi mạng xã hội tràn ngập tin đồn khiến hình ảnh NƠXH bị biến dạng.

Hệ lụy sâu xa hơn là tác động đến mục tiêu an sinh. Một chính sách nhân văn như NƠXH nếu để các kiểu biến tướng “suất ngoại giao” lộng hành, sẽ bị méo mó trong nhận thức xã hội, từ đó tạo ra một “thị trường ngầm” mà ở đó người dân tin rằng muốn mua NƠXH phải tốn thêm tiền “lót tay”. Điều này vô tình làm giảm uy tín của chính sách và ảnh hưởng đến nỗ lực của Nhà nước trong việc mở rộng quỹ nhà ở giá phù hợp cho người lao động.

Về mặt pháp lý, Thượng tá Nguyễn Anh Tuấn, Phó Trưởng phòng An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (PA05 - Công an TP Hà Nội), khẳng định: “Trong pháp luật Việt Nam không tồn tại “suất ngoại giao” NƠXH. Bất cứ ai nhận tiền để cam kết can thiệp vào quá trình xét duyệt đều vi phạm pháp luật. Nếu có hành vi gian dối nhằm chiếm đoạt tài sản, người đó có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Người dân nếu giao tiền cho các đối tượng này rất khó đòi lại quyền lợi”.

Minh bạch thông tin, siết chặt kiểm soát

Trung tá, TS Ngô Trung Hòa - giảng viên Khoa Cảnh sát Kinh tế, Học viện Cảnh sát nhân dân, khẳng định, hiện tượng rao bán “suất ngoại giao”, “suất nội bộ” NƠXH là rõ ràng lừa đảo. Ông nhấn mạnh: Các đối tượng môi giới trá hình lợi dụng tâm lý nóng vội của người dân để rao các suất ưu tiên, tự nhận có quan hệ với chủ đầu tư hoặc “cán bộ nội bộ”, từ đó thu tiền đặt cọc rồi bỏ trốn.

Theo ông Hòa, để bảo vệ quyền lợi người dân và giữ vững mục tiêu an sinh của chính sách NƠXH, cần thiết phải minh bạch từ đầu tới cuối: Từ công bố dự án, số lượng căn hộ, tiến độ, đến danh sách người đủ điều kiện, công khai, dễ tiếp cận. Khi thông tin được công khai rõ ràng, cơ hội cho các đối tượng tung tin giả, làm khống “suất nội bộ” sẽ bị thu hẹp đáng kể.

Ông Hòa cũng đề xuất tăng cường giám sát chặt hoạt động môi giới, đặc biệt là môi giới NƠXH: Mọi cá nhân, tổ chức muốn tham gia môi giới NƠXH cần được cấp phép, chịu sự kiểm định - tránh tình trạng người ngoài không có thẩm quyền vẫn đứng ra nhận đặt cọc “suất ngoại giao”. Ngoài ra, ông cho rằng nên thiết lập một bộ phận tiếp nhận khiếu nại chính thức, để người dân dễ tố cáo các hành vi lừa đảo, tránh việc tự phát, manh mún nhằm kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm.

Luật sư Thân Ngọc Quang (Đoàn luật sư Hà Nội) đề xuất bổ sung chế tài đối với hành vi giả danh cán bộ, làm giả giấy tờ hoặc nhận tiền chạy suất; đồng thời xây dựng cơ chế hỗ trợ nạn nhân khi xảy ra tranh chấp. Một hệ thống pháp lý rõ ràng sẽ bịt kẽ hở khiến các đối tượng lợi dụng để trục lợi.

Song song với nỗ lực của các cơ quan quản lý, bản thân người dân cũng cần trang bị kiến thức tối thiểu khi tiếp cận NƠXH: Chỉ nộp hồ sơ qua các kênh chính thức; Kiểm tra thông tin trực tiếp tại Sở Xây dựng, UBND có thẩm quyền, hoặc cổng thông tin của chủ đầu tư. Người dân tuyệt đối không chuyển tiền giữ chỗ, phí tư vấn hay bất kỳ khoản nào bên ngoài quy định pháp luật.

NƠXH là chính sách an sinh lớn, không thể để biến tướng thành thị trường ngầm đầy rủi ro. Khi quy trình minh bạch, pháp luật nghiêm minh và người dân được bảo vệ bằng thông tin chính thống, những chiếc “bẫy ngoại giao” sẽ không còn đất sống, từ đó trả lại đúng ý nghĩa nhân văn của chương trình NƠXH.