Trong 06 tội danh liên quan đến quản lý và bảo vệ rừng mà Cơ quan kiểm lâm được phép điều tra, thì có tới 05 tội danh quy định về định lượng để làm căn cứ xử lý trách nhiệm hình sự.
Việc cơ quan Kiểm lâm xác định những hành vi vi phạm không đủ định lượng để xử lý hình sự mà không tiến hành việc tra cứu tiền án, tiền sự của người vi phạm dễ dẫn đến việc bỏ lọt tội phạm.
Thực hiện chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố của Viện kiểm sát nhân dân (VKSND), được quy định tại Luật tổ chức VKSND năm 2014; Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2015 và Thông tư liên tịch số 01/2017/TTLT-BCA-BQP-BTC-BNN&PTNT-VKSNDTC, ngày 29/12/2017 về việc quy định việc phối hợp giữa các cơ quan có thẩm quyền trong việc thực hiện một số quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố (Thông tư số 01/2017); công tác kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố nói chung và công tác kiểm sát tin báo đối với cơ quan Kiểm lâm nói riêng, chúng tôi rút ra một số kinh nghiệm và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hơn nữa công tác này.
Thứ nhất, thực tiễn, có quan điểm cho rằng, khi nhận được đơn thư, tin báo, tố giác và kiến nghị khởi tố của cá nhân hoặc cơ quan, tổ chức thì mới áp dụng Thông tư số 01/2017 để xem xét thụ lý giải quyết. Vì vậy, khi thực hiện nhiệm vụ tuần tra, kiểm tra rừng mà phát hiện ra một số hành vi vi phạm lĩnh vực lâm luật thì không phải là tin báo, tố giác về tội phạm nên không thụ lý vào sổ thụ lý tin báo, tố giác tội phạm, dẫn đến khó khăn cho công tác kiểm sát tin báo.
Lực lượng chức năng bắt giữ lô hàng ĐVHD bị buôn bán, vận chuyển trái phép (Ảnh: tinmoitruong.vn)
Trong khi đó, trước đây, tại khoản 2, Điều 7 Thông tư liên tịch số 06/2013/TTLT-BCA-BQP-BTC-BNN&PTNT-VKSNDTC, ngày 02/8/2013về việc hướng dẫn thi hành quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố quy định các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra: “… tự phát hiện dấu hiệu của tội phạm thuộc quyền hạn điều tra của cơ quan mình” thì tiến hành xác minh, phân loại để xử lý. Hiện nay, Thông tư số 01/2017 không quy định cụ thể về nội dung này và BLTTHS năm 2003 cũng không có quy định kiểm sát tin báo, tố giác đối với Cơ quan điều tra tự phát hiện dấu hiệu của tội phạm. Chính những quy định này dẫn đến việc nhận thức có sự khác biệt khi chưa có sự thống nhất giữa các cơ quan tiến hành tố tụng.
Theo chúng tôi, để giải quyết vướng mắc trên thì phải căn cứ quy định của BLTTHS, cụ thể:
Theo điểm d, khoản 1, Điều 4, của BLTTHS năm 2015 thì: “Nguồn tin về tội phạm gồm tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố của cơ quan, tổ chức, cá nhân, lời khai của người phạm tội tự thú và thông tin về tội phạm do cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng trực tiếp phát hiện”.
Như vậy, việc đưa ra căn cứ này để xác định cơ quan Kiểm lâm trong quá trình thực hiện nhiệm vụ tuần tra, kiểm tra rừng mà phát hiện ra một số hành vi vi phạm lĩnh vực lâm luật thì thuộc nguồn tin về tội phạm, nên vẫn phải tiến hành xem xét thụ lý vào sổ tin báo, tố giác tội phạm để giải quyết theo quy định.
Thứ hai, trong quá trình tiến hành kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố tại cơ quan Kiểm lâm, Viện kiểm sát rất khó khăn trong việc tiếp cận kiểm sát một số hồ sơ xử phạt hành chính đối với những hành vi vi phạm những quy định về quản lý và bảo vệ rừng, chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự mà cơ quan Kiểm lâm thụ lý để giải quyết theo thủ tục vi phạm hành chính. Bởi vì:
– Theo quy định tại các điều 18; 19 Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012 thì VKSND không có thẩm quyền kiểm sát, giám sát các hồ sơ xử lý vi phạm hành chính của cơ quan Kiểm lâm.
– Đối với những vụ việc chưa đến mức phải chịu lý trách nhiệm hình sự thì pháp luật về xử lý xử phạt hành chính cũng đã quy định trình tự, thủ tục giải quyết và cơ quan Kiểm lâm cũng đã áp dụng các quy định đó.
Tuy nhiên để kiểm sát những hồ sơ xử phạt hành chính đối với những hành vi vi phạm những quy định về quản lý và bảo vệ rừng, mà chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự thì cần căn cứ vào khoản 1, Điều 34 Luật tổ chức cơ quan điều tra hình sự năm 2015 quy định cơ quan Kiểm lâm được điều tra 06 loại tội phạm quy định tại Điều 232 (Tội phạm quy định về khai thác, bảo vệ rừng và lâm sản); Điều 243 (Tội hủy hoại rừng); Điều 244 (Tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm); Điều 245 (Tội vi phạm quy định về quản lý khu bảo tồn thiên nhiên); Điều 313 (Tội vi phạm quy định về phòng cháy chữa cháy) và Điều 345 (Tội vi phạm các quy định về bảo vệ và sử dụng di tích lịch sử – văn hóa, danh lam, thắng cảnh gây hậu quả nghiêm trọng) của Bộ luật Hình sự năm 2015.
Trong 06 tội danh nêu trên thì có tới 05 tội danh đều quy định về định lượng để làm căn cứ xử lý trách nhiệm hình sự (trừ tội phạm tại Điều 313). Chính vì quy định về định lượng nên khi cơ quan Kiểm lâm phát hiện thấy không đủ định lượng thì sẽ áp dụng ngay thủ tục xử lý vi phạm hành chính.
Ví dụ: Khi phát hiện thấy một người có hành vi khai thác gỗ trái phép, bằng biện pháp như đo đếm (nhỏ hơn 20 m3 gỗ nhóm 3 rừng sản xuất….) hoặc bằng trực quan (khoảng 1m3 gỗ nhóm 3 rừng sản xuất), cơ quan Kiểm lâm sẽ xử lý vi phạm hành chính mà không áp dụng thủ tục giải quyết tin báo, tố giác tội phạm theo quy định của BLTTHS và Thông tư số 01/2017.
Tượng tự như những trường hợp này thì còn có rất nhiều hành vi khác như: Tàng trữ, vận chuyển, chế biến, săn bắn động vật nguy cấp, quý, hiếm… quy định tại các tội danh nêu trên.
Trong khi đó, theo quy định của 5 tội danh trên, nếu không đủ về định lượng nhưng đã bị xử phạt hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này chưa được xóa án tích mà còn vi phạm thì vẫn bị truy cứu trách nhiệm hình sự (điểm m, khoản 1, Điều 232; điểm c, khoản 1, Điều 234; điểm e, khoản 1, Điều 244; điểm c, khoản 1, Điều 245; khoản 1, Điều 345 Bộ luật Hình sự năm 2015). Nhưng để xác định được người thực hiện hành vi đã bị xử phạt hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này mà chưa được xóa án tích hay không thì phải tra cứu tiền án, tiền sự của họ.
Thực tiễn cho thấy cơ quan Kiểm lâm không tiến hành tra cứu tiền án, tiền sự theo quy định mà chỉ thông qua các biện pháp trao đổi nghiệp vụ trong phạm vi tỉnh để xác định người này đã bị xử phạt vi phạm hành chính hay chưa?
Như vậy, việc cơ quan Kiểm lâm xác định những hành vi vi phạm không đủ định lượng để xử lý hình sự mà không tiến hành việc tra cứu tiền án, tiền sự của người vi phạm dễ dẫn đến việc bỏ lọt tội phạm.
Để VKSND thực hiện tốt chức năng kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố tại các cơ quan Kiểm lâm thì cơ quan Kiểm lâm có trách nhiệm cung cấp các hồ sơ xử phạt hành chính đối với những hành vi được quy định tại các điều 232 và 345 của Bộ luật Hình sự năm 2015, vì những hành vi này thuộc các trường hợp có dấu hiệu tội phạm và các hồ sơ này phải có một số tài liệu sau: Thủ tục tiếp nhận thụ lý xử lý tin báo; văn bản thông báo kết quả về trích lục tiền án, tiền sự; quyết định không khởi tố vụ án hình sự. Có như vậy mới tránh việc bỏ lọt tội phạm trong lĩnh vực quản lý và bảo vệ rừng.
Nguyễn Huy Việt, Viện trưởng VKSND huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum
Tê tê, tội phạm ĐVHD, tội phạm môi trường