Thực hiện nhóm giải pháp giảm thiểu ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn của Việt Nam

Nguy cơ ảnh hưởng sức khỏe từ ô nhiễm không khí

Kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí tại các thành phố lớn của Việt Nam đang là vấn đề trọng tâm, cấp bách. Thời gian qua, Chính phủ và Bộ TN&MT đã tham mưu và ban hành nhiều cơ chế, chính sách quan trọng, cụ thể: Luật BVMT 2020, trong đó yêu cầu các địa phương phải xây dựng, triển khai kế hoạch quản lý chất lượng không khí cấp tỉnh, thực hiện các biện pháp ứng phó sự cố môi trường không khí khi ô nhiễm không khí nghiệm trọng xảy ra (AQI >300); Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 03/CT-TTg ngày 18/01/2021 về tăng cường kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí và Quyết định số 1973/QĐ-TTg về Kế hoạch quốc gia về quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2021-2025,... Bên cạnh đó, các, ngành trung ương và địa phương đã chủ động xây dựng, ban hành nhiều văn bản, quy định nhằm siết chặt hơn mức khí thải từ các phương tiện giao thông cơ giới đường bộ; nghiên cứu lộ trình và các mức phát thải nhằm thực hiện kiểm định khí thải phương tiện xe máy đang lưu hành; triển khai nhiều dự án, đề án, công cụ về chính sách, kỹ thuật, kinh tế và các giải pháp quản lý khác nhằm ngăn chặn cũng như giảm thiểu tối đa tình trạng ô nhiễm môi trường không khí. Tuy nhiên, tình trạng ô nhiễm môi trường không khí tại các đô thị lớn vẫn còn hiện hữu, ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân. 

Theo báo cáo diễn biến chất lượng môi trường không khí của Việt Nam trong thời gian qua thì tình trạng ô nhiễm môi trường không khí tại hai thành phố trọng điểm phát triển KT-XH là TP. Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh có chiều hướng gia tăng, có những thời điểm, chỉ số chất lượng môi trường không khí (ngưỡng giá trị AQI) đã lên đến mức xấu, có ảnh hưởng đến sức khoẻ con người và các hoạt động phát triển KT-XH.

Tình trạng này xảy ra phổ biến tại một số thành phố, đô thị lớn, khu vực tập trung nhiều các hoạt động giao thông, xây dựng, công nghiệp và nông nghiệp, nhất là khu vực các tỉnh Đồng bằng Bắc Bộ và đặc biệt là khu vực Thủ đô Hà Nội và các tỉnh lân cận. Theo báo cáo của IQAir, vào đầu năm 2024, TP. Hà Nội xếp thứ 6 toàn cầu về mức độ ô nhiễm không khí với chỉ số AQI đạt 159, nằm trong mức “không lành mạnh”. Nồng độ bụi mịn PM2.5 tại nhiều khu vực gấp gần 5 lần so với tiêu chuẩn an toàn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

 Nguyên nhân chủ yếu là do các hoạt động nêu trên chưa đáp ứng yêu cầu về bảo vệ môi trường cùng với ảnh hưởng của các điều kiện thời tiết giao mùa có nhiều biến động bất lợi; chênh lệch ngày, đêm về nhiệt độ, độ ẩm, hướng và tốc độ gió, bức xạ nhiệt,… trong không khí rất lớn, ảnh hưởng khả năng khuếch tán các chất ô nhiễm trong không khí, đặc biệt là bụi PM10 và bụi mịn PM2.5. Ngoài ra, tình trạng đốt rác thải, đốt rơm rạ, phụ phẩm nông nghiệp ngoài cánh đồng (đốt mở và phân tán) vẫn diễn ra nếu không có biện pháp xử lý hữu hiệu để ngăn chặn, làm tăng thêm tình trạng ô nhiễm không khí, khói mù.

Qua theo dõi chu kỳ diễn biến chất lượng môi trường không khí hằng năm cho thấy, trong khoảng thời gian từ tháng 9 năm trước đến tháng 3 năm sau, tình trạng ô nhiễm bụi trong không khí tại một số địa phương thường xuất hiện những diễn biến xấu, có nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng và các hoạt động phát triển KT-XH.

Theo PGS. TS. Nguyễn Thị Ánh Tuyết, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội nhận định “Ô nhiễm không khí là vấn đề không mới, nhưng rất nóng và cấp bách. Để giải quyết hiệu quả, cần có mục tiêu ngắn hạn từ 3-5 năm với các biện pháp quyết liệt.”

5 nhóm giải pháp kiểm soát nguồn gây ô nhiễm môi trường ở các thành phố lớn

Tại Hội nghị Thúc đẩy thực hiện các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn của Việt Nam mới đây do Bộ TN&MT cùng với Ủy ban KH, CN&MT của Quốc Hội và UBND TP. Hà Nội tổ chức, Bộ trưởng Bộ TN&MT Đỗ Đức Duy đã đưa ra một số nhiệm vụ trọng tâm cần triển khai thực hiện trong thời gian tới, trong đó ưu tiên thực hiện một số nhóm giải pháp trọng tâm như:

Thứ nhất, về thể chế chính sách, các bộ, ngành cần khẩn trương rà soát, tham mưu trình cấp có thẩm quyền ban hành các chính sách tăng cường hiệu quả quản lý chất lượng không khí, trong đó, cần tập trung vào các chính sách về thuế, phí BVMT đối với khí thải; chính sách cho vay, hỗ trợ, ưu đãi “chuyển đổi xanh”; chính sách ưu đãi, hỗ trợ (thuế nhập khẩu) đối với thiết bị, công nghệ xử lý, giảm thiểu phát sinh khí thải; chính sách ưu đãi hỗ trợ đối với các sản phẩm thân thiện với môi trường được tái chế từ sản phẩm thu hồi; quy chuẩn khí thải đối với các phương tiện giao thông cơ giới đường bộ nhập khẩu và sản xuất trong nước.…

Thứ hai, về kỹ thuật, các cơ quan chuyên môn của Bộ TN&MT cần nhanh chóng hoàn thiện và vận hành hiệu quả cơ sở dữ liệu về nguồn thải, giám sát tự động các nguồn thải lớn và kết nối dữ liệu trực tuyến. Trên nguyên tắc chất lượng môi trường không khí phải được quan trắc, giám sát thường xuyên, liên tục và công bố công khai theo quy định của pháp luật như: Chuẩn hoá hệ thống quan trắc hiện có, trên cơ sở bổ sung thêm một số trạm quan trắc tự động đảm bảo số liệu được truyền, kết nối thường xuyên, liên tục theo quy định; tập trung triển khai Quy hoạch tổng thể quan trắc môi trường quốc gia giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050. 

Bộ TN&MT còn chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan, các chuyên gia, các nhà khoa học nghiên cứu, đề xuất các giải pháp hiệu quả nhằm hạn chế ngay tình trạng phát sinh bụi từ hoạt động giao thông và xây dựng (được xác định là nhóm nguồn có nguy cơ gây ô nhiễm bụi PM 2.5 trong không khí cao nhất ). Ban hành và áp dụng quy định về tiêu chuẩn, quy chuẩn khí thải phương tiện giao thông cơ giới đường bộ; đẩy mạnh hoạt động chuyển đổi giao thông xanh, không phát thải; sử dụng nhiên liệu sạch, thân thiện với môi trường; khuyến khích sử dụng phương tiện giao thông công cộng.

Thứ ba, về quản lý, các địa phương kịp thời xây dựng, ban hành và triển khai hiệu quả kế hoạch kiểm soát chất lượng không khí. Tăng cường đầu tư các trạm quan trắc tự động về chất lượng không khí và thông tin kịp thời cho các cơ quan quản lý trung ương cũng như cho người dân. Đồng thời, rà soát, đánh giá các cơ sở thuộc nhóm phát sinh khí thải lớn, từ đó, có lộ trình di dời các cơ sở sản xuất ra khỏi khu vực đô thị, khu dân cư tập trung, đóng cửa các cơ sở sản xuất kinh doanh gây ô nhiễm môi trường theo quy định của pháp luật. Kiện toàn tổ chức bộ máy nhân lực, quản lý nhà nước về môi trường nói chung trong đó có môi trường không khí và ban hành các kế hoạch hành động,… Các bộ, ngành, địa phương tiếp tục chỉ đạo, yêu cầu các cơ sở sản xuất công nghiệp, đặc biệt là các cơ sở phát sinh bụi, thực hiện nghiêm các biện pháp quan trắc tại nguồn. Thực hiện kiểm soát, xử lý khí thải đạt quy chuẩn kỹ thuật về môi trường, đồng thời đôn đốc, giám sát các cơ sở thuộc đối tượng phải lắp đặt quan trắc khí thải tự động và truyền dữ liệu theo quy định để kiểm soát chặt chẽ. Bên cạnh đó, tăng cường quản lý các cơ sở sản xuất vật liệu xây dựng, yêu cầu tuân thủ quy định pháp luật về BVMT đối với hoạt động xả thải; chỉ đạo các địa phương tăng cường kiểm tra, thanh tra hoạt động xây dựng tại các đô thị lớn.

Thứ tư, về truyền thông, các cơ quan báo chí, truyền thông phối hợp chặt chẽ với Bộ TN&MT và các bộ, ngành địa phương cung cấp thông tin đầy đủ, kịp thời, chính xác tới người dân để chủ động ứng phó, hạn chế ảnh hưởng của ô nhiễm không khí đến sức khoẻ và phục vụ công tác chỉ đạo, điều hành phát triển kinh tế-xã hội của các địa phương và cả nước.

Thứ năm, về nguồn lực, đề nghị các địa phương quan tâm, đầu tư nguồn lực cho kiểm soát ô nhiễm các nguồn thải tác động đến chất lượng môi trường không khí, bổ sung diện tích cây xanh - mặt nước, tăng cường vệ sinh đường phố,... giảm thiểu phát tán ra môi trường. Về lâu dài, cần có đề án chuyển đổi hệ thống giao thông xanh, phát triển giao thông công cộng với lộ trình thực hiện sớm nhất.

Thúc đẩy các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm không khí không chỉ là trách nhiệm của cơ quan quản lý mà còn đòi hỏi sự chung tay từ cộng đồng và toàn xã hội. Với quyết tâm đổi mới và hành động quyết liệt, Việt Nam hoàn toàn có thể đạt được mục tiêu cải thiện chất lượng không khí, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và đảm bảo sự phát triển bền vững trong tương lai.

NGUYÊN KHÔI
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 4 năm 2025