Thúc đẩy nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ trong cảnh báo thiên tai

Những năm gần đây, Việt Nam liên tiếp hứng chịu nhiều trận bão, lũ trên diện rộng với cường độ lớn, gây thiệt hại nghiêm trọng. Theo Cục Quản lý Đê điều và Phòng, chống thiên tai, giai đoạn 2006–2025 trung bình mỗi năm thiên tai khiến 314 người chết và mất tích, thiệt hại kinh tế tương đương 1–1,5% GDP. Năm 2025 ghi nhận 19 cơn bão và áp thấp nhiệt đới trên Biển Đông.

Mưa lớn cực đoan gây lũ vượt lịch sử trên hơn 13 tuyến sông, ngập lụt diện rộng từ Bắc Bộ đến Tây Nguyên, tạo nên tình trạng “bão chồng bão, lũ chồng lũ”. Nhiều khu vực hứng chịu liên tiếp bão, lũ, lũ quét và sạt lở đất, đe dọa nghiêm trọng an toàn đê điều, hạ tầng và tính mạng người dân.

Riêng đợt mưa lũ tại miền Trung từ 16–20/11 đã làm 102 người thiệt mạng và mất tích; hơn 200.992 nhà bị ngập; 119 điểm trên quốc lộ, tỉnh lộ bị sạt lở, ách tắc giao thông; hơn 82.000 ha lúa, hoa màu và 117.000 ha cây trồng khác thiệt hại. Ước tính thiệt hại ban đầu lên tới 13.248 tỷ đồng và các địa phương đang tiếp tục cập nhật số liệu. 

Thông tin tại Diễn đàn "Ứng dụng khoa học công nghệ trong dự báo, cảnh báo sớm thiên tai" vừa diễn ra, đại diện Hội đồng quản lý Quỹ Cộng đồng Phòng, tránh thiên tai cho biết công tác dự phòng, đặc biệt là năng lực giám sát, dự báo và cảnh báo sớm, giữ vai trò then chốt trong ứng phó thiên tai. Nhà nước, các tổ chức, doanh nghiệp và cộng đồng quốc tế đã đầu tư mạnh vào hệ thống quan trắc, nâng cao chất lượng dự báo bão và hiện tượng thời tiết nguy hiểm.

Sự phát triển của công nghệ số và trí tuệ nhân tạo mở ra cơ hội lớn. Ngoài dữ liệu vệ tinh, hệ thống đo mưa tự động, radar và cảm biến đo nhiệt độ, gió, mực nước, lưu tốc, dịch chuyển đất đá đang triển khai rộng rãi; giúp tích hợp thông tin nhanh hơn và mô phỏng chính xác theo từng địa bàn. Trong những năm qua, Quỹ Cộng đồng Phòng, tránh thiên tai đã huy động nguồn lực xã hội lắp gần 1.000 trạm đo mưa, cảnh báo lũ tự động và đang tiếp tục hỗ trợ thiết bị đo mặn, cảnh báo sạt lở, xây dựng hệ thống cảnh báo số và đội xung kích cơ sở. 

Với sự hỗ trợ của công nghệ, các địa phương đã chủ động phương án phòng, chống thiên tai, giảm thiệt hại (Ảnh minh họa). 

Bên cạnh đó, Trung tâm Chính sách và Kỹ thuật phòng, chống thiên tai đang thí điểm hệ thống giám sát thiên tai cấp tỉnh tại Hà Tĩnh. Ngoài ra, một số địa phương miền Trung như Quảng Ngãi đã bước đầu triển khai mô phỏng ngập lụt, song cần tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện để phản ánh sát hơn điều kiện thực tế. Trước tình hình hiện nay, cảnh báo sớm là yếu tố then chốt trong bảo đảm an toàn đê điều, phòng chống úng ngập và bảo vệ đời sống người dân.  

Tại nhiều địa phương chủ động chuyển đổi tư duy ứng phó dựa trên dữ liệu và công nghệ. Trong đó, Bắc Ninh nằm ở vùng hạ lưu sông Hồng-Thái Bình, khu vực giao thoa của nhiều dòng sông lớn như sông Cầu, sông Thương, sông Lục Nam, sông Đuống. Địa hình đặc thù giúp tỉnh phát triển mạnh công nghiệp-đô thị, nhưng đồng thời khiến tỉnh luôn đối mặt nguy cơ chịu tác động lớn từ mưa lũ, triều cường và úng ngập.

Trong các đợt mưa lũ gần đây, nhiều công trình thủy lợi của tỉnh phải vận hành với cường độ cao và liên tục. Một số tuyến đê, kè xuất hiện thẩm lậu, sạt lở; nhiều đê bối bị tràn hoặc vỡ cục bộ; hàng trăm trạm bơm phải hoạt động 24 giờ mỗi ngày để bảo vệ khu dân cư, khu công nghiệp và sản xuất nông nghiệp.

Theo lãnh đạo tỉnh, các mô phỏng mưa lũ, bản đồ ngập sâu theo từng khu vực, cảnh báo sớm nguy cơ vỡ bờ, sạt lở hay úng ngập có ý nghĩa quan trọng đối với công tác chỉ huy, điều hành. Đây là căn cứ để đưa ra quyết định đúng đắn, kịp thời, hạn chế thiệt hại. Bắc Ninh đặt mục tiêu tiếp tục rà soát toàn diện hệ thống đê điều, hồ đập, trạm bơm; xác định các điểm xung yếu để ưu tiên đầu tư. Tỉnh cũng thúc đẩy hợp tác với bộ, ngành trung ương, viện nghiên cứu và doanh nghiệp công nghệ để phát triển hệ thống quan trắc, mô phỏng - dự báo - cảnh báo sớm liên hồ chứa và hệ thống tiêu úng.

Bên cạnh đó, tỉnh hướng tới xây dựng mạng lưới kết nối chặt chẽ giữa nhà quản lý - nhà khoa học - doanh nghiệp - cộng đồng nhằm bảo đảm dữ liệu được chia sẻ thông suốt, thông tin cảnh báo được truyền tải nhanh chóng và người dân được tiếp cận sớm nhất các khuyến cáo cần thiết.../.

Thu Thảo