Hậu quả khó lường nếu El Nino chuyển nhanh sang La Nina

Cái nắng nóng như thiêu như đốt đang xảy ra cả trước và sau Tết Nguyên đán 2024, chen bất thường vào giữa là các đợt rét đậm ở miền Bắc và các trận mưa xuân bị đẩy lùi nơi cả ba miền Nam, Trung và Bắc. Đặc trưng của El Nino là thế và El Nino mạnh lại càng như thế.

Luồng gió mậu dịch di chuyển từ Đông sang Tây ở trung tâm Thái Bình Dương thổi chậm lại, nung nóng bầu không khí bên trên đồng thời làm nước đại dương bốc hơi mạnh. Cùng với đó khối nước biển nở ra, dâng cao, đẩy nước mặn vào sâu trong các vùng châu thổ như đồng bằng sông Cửu Long.

Một khi La Nina xuất hiện đột ngột, luồng gió mậu dịch từ Đông sang Tây đột ngột thổi mạnh, thời tiết mát hơn, nhưng các trận mưa bão lớn cũng theo đó mà xuất hiện, đặc biệt nguy hiểm vào những tháng cuối năm khi các trận bão hướng về miền Trung và miền Nam. Điều này trái ngược với mùa mưa bão 2023 khi không một trận bão nào đổ bộ lên đất liền và tình trạng sạt lở đất cũng hạn chế.

Nhiều thư tịch cổ từ thế kỷ 16 sang thế kỷ 18, 19 đã nói đến dị thường thời tiết và thiên tai thảm họa gây nên bởi những hiện tượng thiên nhiên này. Sang thế kỷ 20, các nhà khoa học bắt đầu đo đạc những thông số liên quan, đặc biệt những đợt El Nino mạnh và cực mạnh diễn ra trong các năm 1957-1958, 1965-1966, 1972-1973, 1982-1983, 1997-1998, và nhất là El Nino 2015-2016 xuất hiện đồng thời với thời kỳ nhiệt độ của bầu khí quyển Trái đất tăng nhanh cơ hồ sớm vượt qua mức +1,5 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp.

Điều đáng lưu ý là các kỳ El Nino này thường đạt đỉnh trong khoảng tháng 11 đến tháng 1 năm sau, nhưng nay đã đến tháng 3-2024 mà El Nino 2023-2024 vẫn còn rất mạnh. Theo thông lệ trong các năm trung tính, khối mây tích tụ giữa Thái Bình Dương sẽ được gió mậu dịch đưa về phía Tây đến các nước như Việt Nam, hình thành nên mùa mưa bão bình thường và dự đoán được. Nhưng với năm El Nino kết thúc trễ, giai đoạn trung tính ngắn, và La Nina có thể xuất hiện trùng vào mùa mưa bão thì câu chuyện hoàn toàn khác.

Hậu quả của El Nino 2023-2024 sẽ còn kéo dài, với lượng mưa ít hơn cho dù tháng 4 đã là mùa mưa chính cận kề, và nông vụ sẽ rất bất lợi do hạn hán thiếu nước và cũng do mùa mưa bị đẩy lùi. Xâm nhập mặn sớm và sâu trở thành vấn đề lớn cho cả con người, súc vật và cây trồng.

Trước đây người ta coi việc thiếu nước ngọt do ít mưa và dòng sông cạn kiệt, nhưng nay người ta biết rằng bao lâu thời tiết còn nóng thì khối nước đại dương còn nở ra, mặt nước dâng cao đẩy cả nước mặn và sắp tới cả sóng biển lớn vào sâu trong đất liền.

Xác suất 55% La Nina xuất hiện sớm không phải là lớn, nhất là khi thời tiết và mùa vụ mỗi năm một đong đưa do cường độ biến đổi khí hậu. Nhưng việc nó xuất hiện khi ảnh hưởng của El Nino còn đó, và nhất là xuất hiện ngay trong mùa mưa bão ở phía Tây Thái Bình Dương cũng như trên Biển Đông thì rất đáng quan ngại.

Trong suốt năm năm qua, nước ta đã ghi nhận những hiện tượng thời tiết cực đoan và dị thường, trái với quy luật. Chu kỳ El Nino – La Nina tuy được coi là không ảnh hưởng toàn cục đến biến đổi khí hậu nhưng cũng đã góp cường độ vào những cực đoan đó.

Đặc biệt, tình trạng khô hạn và mưa lớn vẫn diễn ra hàng năm ở miền Trung, rét đậm và rét hại ở vùng núi phía Bắc, hạn hán và xâm nhập mặn ở miền Nam. El Nino 2023-2024 như đang làm mọi thứ đảo lộn, và đảo lộn lớn nhất có thể là việc kích động cho một La Nina đến sớm vào giữa mùa bão lụt.

Các nhà nghiên cứu, nhà quản lý phải nghĩ đến những trận bão kinh khủng và phức tạp, cùng với việc đưa ra những cảnh báo để người dân luôn theo dõi, đề phòng, và sẵn sàng ứng phó.

Anh Vũ