Phòng ngừa cúm gia cầm lây lan trên người

Chủng cúm A/H5N1 đang tiến hóa và trở thành đại dịch động vật toàn cầu.

Nguy cơ bùng phát cao ở nhiều nơi

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), kể từ khi một chủng cúm mới được phát hiện vào năm 2020, dịch cúm gia cầm H5N1 đã lây lan nhanh và ảnh hưởng đến những loài chim hoang dã ở tất cả các bang của Mỹ, cũng như ở các trại chăn nuôi gia cầm thương mại và đàn gia cầm nuôi tại nhà.

Tuy nhiên, gần đây đã phát hiện các trường hợp nhiễm virus này ở động vật có vú, cụ thể là trong các đàn gia súc tại 4 bang. Ngày 1/4/2024, các quan chức y tế liên bang Mỹ đã ghi nhận một người nuôi bò sữa ở bang Texas nhiễm virus H5N1.

Cũng theo WHO, khoảng 52% số ca nhiễm cúm gia cầm H5N1 kể từ năm 2003 đã tử vong. Trong khi đó, tỷ lệ tử vong ở số người nhiễm Covid-19 hiện chỉ là 0,1%, dù tại thời điểm bùng phát đại dịch, tỷ lệ tử vong là khoảng 20%.

Tình hình dịch cúm gia cầm trên động vật cũng diễn biến phức tạp trên thế giới từ cuối năm 2023 đến nay, không chỉ ghi nhận nhiều đợt dịch bùng phát trên gia cầm ở tất cả các khu vực mà còn ghi nhận sự lây truyền cho các loài động vật có vú ngày càng gia tăng.

Theo nhiều chuyên gia, bản thân cúm gia cầm đã là một đại dịch của động vật. Cúm gia cầm là loại bệnh chủ yếu ở các loài chim, bùng phát vào thời điểm mùa thu và giảm dần vào mùa xuân và hạ. Bệnh này xuất hiện đầu tiên ở vịt tại châu Âu và châu Á từ thế kỷ trước, sau đó lây sang chim.

Chủng được quan tâm hàng đầu hiện nay là H5N1, được báo cáo lần đầu tiên tại Trung Quốc vào năm 1996. Theo báo cáo của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) và WOAH, trong 2 tháng đầu năm 2024 đã có gần 1.300 ổ dịch cúm gia cầm xảy ra tại hơn 40 quốc gia, vùng lãnh thổ.

Ngày 18/4, WHO đã phát đi cảnh báo về tình trạng ngày càng nhiều loài mới, trong đó có cả con người, bị lây nhiễm virus cúm gia cầm H5N1 và có thể phải đối mặt với tỷ lệ tử vong cao bất thường. Theo đó, nhà khoa học trưởng của WHO Jeremy Farrar đánh giá đây là mối quan ngại lớn. Đợt bùng phát dịch cúm gia cầm hiện nay bắt đầu từ năm 2020 và đã gây thiệt hại hàng triệu con gia cầm, chưa kể các loài chim hoang dã và những động vật có vú khác.

Theo ông Farrar, chủng cúm A/H5N1 đang trở thành đại dịch động vật toàn cầu. Đây là mối lo ngại lớn vì sau khi lây lan trong gia cầm rồi lan sang động vật có vú thì đến nay, virus này đang tiến hóa và phát triển khả năng để lây cho con người và dần dần có thể là lây từ người sang người. Ông Farrar cũng cho rằng, dù hiện vẫn chưa có bằng chứng cho thấy H5N1 lây lan giữa người với người nhưng hàng trăm ca mắc ở người do tiếp xúc với động vật đã được phát hiện, với tỷ lệ tử vong cao bất thường.

Khả năng dễ lây lan sang người

Thời gian qua, nhiều nước tiếp tục ghi nhận các đợt bùng phát dịch cúm trên gia cầm gây ra bởi nhiều chủng virus cúm A như H5N1, H5N6, H5N8, H3N2, H9N2, H10N3... Một số quốc gia giáp biên giới với Việt Nam ghi nhận các ca cúm gia cầm trên người bao gồm H5N1, H9N2.

Sau hơn 8 năm không ghi nhận ca mắc cúm gia cầm trên người, từ năm 2022 đến nay, Việt Nam ghi nhận 2 ca mắc mới, trong đó có 1 ca tử vong vào ngày 23/3/2024. Tiếp đó, vào ngày 6/4/2024, ghi nhận ca mắc cúm A/H9 đầu tiên từ trước đến nay.

Các chuyên gia y tế cho biết, đến nay, tại Việt Nam cũng như trên thế giới chưa ghi nhận trường hợp virus cúm gia cầm lây truyền từ người sang người. Tuy nhiên, những virus này tiếp tục phát triển trên toàn cầu và với việc các loài chim hoang dã di cư, có thể xuất hiện các chủng virus mới mang các đột biến tiềm tàng, gây hại cho động vật có vú.

Bác sĩ Lê Văn Thiệu - khoa Nhiễm khuẩn tổng hợp (Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương) cho biết, virus gây H5N1 là một chủng cúm A có độc lực cao, có đến 50% người mắc diễn tiến nặng và tử vong. Về triệu chứng nhiễm cúm gia cầm, bác sĩ Thiệu cho biết chúng cũng gần giống như nhiễm siêu vi khác, gồm: sốt cao, ho, đau họng, đau cơ, đau khớp, đặc biệt bệnh nhân bị khó thở và diễn biến xấu rất nhanh sau đó.

Theo các chuyên gia, con đường lây nhiễm dễ nhất của cúm gia cầm sang người đó là tiếp xúc trực tiếp với gia cầm hoặc chất thải của gia cầm nhiễm bệnh. Ngoài ra, thói quen ăn tiết canh hoặc sử dụng trứng sống cũng làm tăng nguy cơ nhiễm cúm gia cầm. Bên cạnh đó, virus cũng có thể lây truyền qua dịch tiết đường hô hấp của gia cầm bệnh hoặc hít phải không khí có chứa bụi từ phân gia cầm.

Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) khuyến cáo, hiện bệnh cúm gia cầm trên người chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cũng như chưa có vaccine phòng bệnh. Do đó, để chủ động phòng, chống bệnh, người dân cần thay đổi thói quen tiêu dùng, không ăn gia cầm, các sản phẩm gia cầm ốm, chết và không rõ nguồn gốc. Ngoài ra, không giết mổ, vận chuyển, mua bán gia cầm và sản phẩm gia cầm không rõ nguồn gốc; hạn chế tiếp xúc, giết mổ, ăn các loại động vật hoang dã, đặc biệt là chim…

Để phân biệt cúm A với cúm A/H5N1, mọi người cần lưu ý, cúm mùa là lây từ người sang người; còn cúm A/H5N1 lây từ chim hoang dã hoặc gia cầm sang người, chưa phát hiện lây từ người sang người. Các dấu hiệu sớm của bệnh cúm thường bắt đầu trong vòng 2-5 ngày, kể từ ngày bị nhiễm trùng như sốt cao đột ngột (trên 38 độ C), đau ngực, khó thở, mệt mỏi, cảm thấy rét run, choáng váng đầu óc; đau họng, ho, thường ho khan, ho có đờm...

Còn cúm gia cầm ở người có thể gây nhiễm trùng đường hô hấp từ nhẹ như sốt và ho, nặng như viêm phổi nghiêm trọng, hội chứng suy hô hấp cấp tính (khó thở), sốc và thậm chí tử vong. Riêng cúm A/H5N1 là chủng có độc lực cao, người nhiễm thường có biểu hiện nặng, với tỷ lệ tử vong lên tới 50-60%. Do đó, khi có dấu hiệu sốt, bị viêm nhiễm đường hô hấp khi có lịch sử tiếp xúc với gia cầm thì không nên chủ quan mà cần đến các cơ sở y tế để được khám, chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Bệnh cúm gia cầm trên người chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cũng như chưa có vaccine phòng bệnh, do đó để chủ động phòng, chống bệnh, người dân tuyệt đối không ăn gia cầm, các sản phẩm gia cầm ốm, chết và không rõ nguồn gốc…