Cùng với sự phát triển của các ngành công nghiệp, vấn đề về môi trường đang ngày càng được quan tâm trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, quá trình phát triển kinh tế công nghiệp đã phát sinh nhiều bất cập và tạo ra nhiều áp lực lớn lên môi trường, lên các hệ sinh thái và đa dạng sinh học. Trong bối cảnh đó, ngành công nghiệp môi trường trở thành lĩnh vực được quan tâm và chú trọng hàng đầu trong phát triển kinh tế đi kèm với bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra, Việt Nam sẽ lựa chọn mô hình nào để phát triển ngành công nghiệp môi trường để vừa phù hợp với thực tiễn và vừa mang lại hiệu quả cao?
Theo các chuyên gia, để phát triển ngành công nghiệp môi trường một cách bài bản, trước hết, Việt Nam cần xác định rõ một mô hình phát triển phù hợp, mang tính định hướng vĩ mô. Khi nhìn ra thế giới, có thể nhận thấy mỗi quốc gia thành công đều lựa chọn mô hình riêng, phù hợp với năng lực và mục tiêu phát triển của họ. Đơn cử như Hàn Quốc, lấy phát triển công nghệ lõi làm trung tâm. Chính phủ nước này hỗ trợ mạnh mẽ cho doanh nghiệp để làm chủ công nghệ, từ đó hình thành thị trường chuyên nghiệp và khuyến khích sáng tạo. Cốt lõi của mô hình Hàn Quốc là sở hữu công nghệ, phát triển thị trường, đổi mới sáng tạo.
(Ảnh minh họa)
Hoặc Trung Quốc, nước này lựa chọn con đường quy mô lớn, tập trung cao độ và đầu tư toàn diện vào hạ tầng. Các khu công nghiệp của họ được quy hoạch theo cụm ngành, đồng bộ từ thiết bị, công nghệ đến vận hành. Đặc biệt, vai trò dẫn dắt thuộc về doanh nghiệp nhà nước, với mục tiêu nội địa hóa công nghệ phục vụ thị trường trong nước trước khi hướng ra quốc tế. Chính vì vậy, hiện nay nhiều thiết bị tái chế, máy móc xử lý rác của Việt Nam đều nhập từ Trung Quốc, một thực tế chúng ta cần nhìn nhận thẳng thắn.
Trong khi đó, Mỹ lại chọn hướng đi hoàn toàn khác, họ tập trung phát triển các công nghệ tiên phong và tiến thẳng đến trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và các nền tảng điều hành công nghiệp 4.0. Do đó, Việt Nam cần một mô hình mang đặc thù riêng, nhưng vẫn cần hội tụ 3 yếu tố then chốt là làm chủ công nghệ; doanh nghiệp tư nhân dẫn dắt và Nhà nước đóng vai trò kiến tạo.
Các chuyên gia lý giải, thứ nhất, làm chủ công nghệ là yêu cầu sống còn. Chúng ta có thể khởi đầu bằng các công nghệ quy mô nhỏ, nhưng phải tiến tới tự thiết kế, chế tạo thiết bị xử lý, tái chế đặc biệt là các công nghệ lõi như lò đốt tầng sôi, xử lý nước thải, phân loại chất thải tại nguồn… Điều này đòi hỏi Nhà nước phải hỗ trợ mạnh mẽ, từ tài chính đến hạ tầng thử nghiệm.
Doanh nghiệp tư nhân cần đóng vai trò trung tâm. Chính doanh nghiệp mới là lực lượng nhạy bén với thị trường, sẵn sàng đầu tư, đổi mới nếu thấy có cơ hội. Vai trò của Nhà nước ở đây là kiến tạo thể chế – tạo hành lang pháp lý, kết nối doanh nghiệp với viện nghiên cứu và trường đại học, đồng thời thúc đẩy hình thành các trung tâm đổi mới sáng tạo, các “vườn ươm công nghệ” để ươm tạo sản phẩm và mô hình kinh doanh mới.
Phải đầu tư toàn chuỗi, từ nghiên cứu đến thương mại hóa. Một công nghệ tốt không thể phát triển nếu thiếu nguồn vốn để xây dựng nhà máy, triển khai thử nghiệm, và đặc biệt là có thị trường tiêu thụ. Do đó, Nhà nước cần chấp nhận đầu tư, thậm chí bù lỗ trong giai đoạn đầu để các doanh nghiệp có thể tạo ra sản phẩm cạnh tranh với hàng nhập khẩu. Khi công nghệ trong nước đủ mạnh, chúng ta mới có thể tính đến việc xuất khẩu. Cuối cùng, cần khắc phục tư duy “thị trường tự điều tiết”. Với ngành công nghiệp còn non trẻ như môi trường, nếu không có sự hỗ trợ từ Nhà nước thì doanh nghiệp rất khó tồn tại, chứ chưa nói đến phát triển. Một sản phẩm công nghệ môi trường muốn đến được tay người dùng cần một quá trình dài và gian nan, không thể kỳ vọng “một bước thành công”./.
HẢI YẾN