Giảm ô nhiễm không khí phải bắt đầu từ lộ trình loại bỏ xe máy chạy xăng

Rác thải và ô nhiễm không khí: Những vấn đề chưa được giải quyết triệt để

Trao đổi với Lao Động, PGS.TS Vũ Thanh Ca (Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội) cho biết, theo Báo cáo Hiện trạng Môi trường Quốc gia 2016 - 2020 cho thấy, lượng chất thải rắn sinh hoạt tại đô thị cả nước khoảng 35.624 tấn/ngày (khoảng 13 triệu tấn/năm), tăng 10 - 16% mỗi năm.

Ở nông thôn, con số này đạt hơn 28.000 tấn/ngày, tương đương 10,4 triệu tấn/năm. Dù tỉ lệ thu gom tại đô thị đã đạt trên 90%, ở nông thôn vẫn còn khoảng 37% rác thải bị bỏ trôi nổi ngoài môi trường.

Hình thức xử lý phổ biến nhất vẫn là chôn lấp (chiếm 70%). Nhiều địa phương đầu tư lò đốt rác, nhưng đa phần không đạt chuẩn, thiếu thiết bị lọc bụi mịn và khí độc, khiến chính các lò đốt trở thành nguồn gây ô nhiễm không khí.

Đáng lo ngại, tình trạng đốt phụ phẩm nông nghiệp sau thu hoạch hay vứt bỏ xác động vật dịch bệnh vẫn tồn tại, tiềm ẩn nguy cơ dịch tễ và ô nhiễm đất, nước.

PGS.TS Vũ Thanh Ca (Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội). Ảnh: Vũ Linh

PGS.TS Vũ Thanh Ca nhìn nhận, rác thải nhựa là mối nguy khác, bởi mất hàng trăm năm mới phân hủy. Khi trôi ra biển, chúng gây hại cho cá, chim và rùa biển… đều là những loài vốn giữ vai trò cân bằng hệ sinh thái đại dương.

Ngoài việc làm giảm nguồn lợi thủy sản, rác thải nhựa còn tác động tiêu cực tới rạn san hô và thảm cỏ biển, làm suy giảm giá trị tự nhiên của đại dương.

Từ cuối năm 2024 đến đầu 2025, Hà Nội nhiều ngày đứng trong nhóm thành phố ô nhiễm nhất thế giới, với chỉ số AQI vượt 250, mức rất kém, tiệm cận nguy hại. TP. Hồ Chí Minh cũng thường xuyên đối mặt với khói bụi, đặc biệt từ giao thông.

Người dân Hà Nội tập thể dục trong bầu không khí mù mịt bụi mịn. Ảnh: Việt Anh

“Nguồn phát thải chính bao gồm giao thông, công nghiệp, đốt rơm rạ, sản xuất tại làng nghề và việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch…”, ông Ca nói và nhấn mạnh, các nghiên cứu đã chỉ ra, xe máy và ôtô chạy xăng, dầu là thủ phạm hàng đầu gây ô nhiễm khí độc và hiệu ứng đảo nhiệt đô thị.

Đặc biệt, trong số các phương tiện giao thông gây ô nhiễm thì lượng xe máy rất lớn và tiêu chuẩn khí thải thấp nên ô nhiễm không khí do xe máy gây ra rất đáng kể.

Giải pháp nào cho bài toán môi trường?

Theo PGS.TS Vũ Thanh Ca, nguyên tắc quan trọng nhất là ngăn chặn chất ô nhiễm ngay từ nguồn. Với rác thải, cần phân loại tại nguồn thành ba nhóm: có thể tái chế, tái sử dụng; không tái chế; và chất thải nguy hại. Dựa trên đó, tổ chức thu gom, vận chuyển và xử lý phù hợp.

Một kênh mương ở ngõ 39 Tứ Liên (phường Hồng Hà, Hà Nội) ô nhiễm nặng nề do nạn đổ trộm rác thải. Ảnh: Tùng Giang

Ở nông thôn, cần cấm đốt rơm rạ và cần loại bỏ dần các lò đốt rác không đạt chuẩn, khuyến khích ủ phân hữu cơ từ phụ phẩm nông nghiệp và thức ăn thừa thay vì chôn lấp hoặc đốt.

Ở đô thị, cần siết chặt giám sát, xử phạt vi phạm trong phân loại và đổ rác, đồng thời huy động nguồn lực xã hội hóa trong công tác thu gom, xử lý.

Mức phí rác thải nên được áp dụng theo nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền”, vừa đủ bù chi phí nhưng phù hợp khả năng chi trả của người dân.

Với ô nhiễm không khí, PGS.TS Vũ Thanh Ca cho rằng, giải pháp căn cơ là giảm phương tiện chạy xăng, dầu, đặc biệt xe máy, thay thế bằng xe điện và phát triển giao thông công cộng.

Theo ông Vũ Thanh Ca, trong một thành phố đông đúc thì việc sử dụng xe máy cũng khá nguy hiểm, tiềm ẩn khả năng gây tai nạn giao thông.

Giảm số xe máy dùng động cơ xăng không những giảm được ô nhiễm không khí mà còn giảm được tai nạn giao thông và làm đẹp cảnh quan đô thị.

Giải pháp lâu dài phải gắn liền với phát triển hệ thống giao thông công cộng hiện đại, đặc biệt là đường sắt đô thị.

Đây là hạ tầng cần nguồn lực lớn và thời gian dài, nên cần được khởi động sớm và triển khai đồng bộ.

Quá trình chuyển đổi phương tiện phải song hành với việc hoàn thiện mạng lưới giao thông công cộng.

Đối với các hộ nghèo có sinh kế phụ thuộc xe máy xăng, cần có chính sách hỗ trợ và cho vay ưu đãi, học theo mô hình xóa đói giảm nghèo từng thành công ở Việt Nam.

Việc giảm ô nhiễm không khí tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh cũng mang lại lợi ích phụ là giảm ùn tắc và tai nạn giao thông, từ đó tạo ra giá trị kinh tế và xã hội bền vững.

PGS.TS Vũ Thanh Ca nhấn mạnh việc giảm ô nhiễm môi trường không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà còn là trách nhiệm xã hội. Sự tham gia của chính quyền địa phương, cộng đồng dân cư cùng cơ chế minh bạch, công bằng về tài chính là yếu tố quyết định.