Công nghệ tự động hỗ trợ vớt rác thải, “hồi sinh” kênh Đông Củ Chi

Việc đưa máy vớt rác tự động vào hoạt động trên kênh Đông Củ Chi (TP.HCM) đã mang lại tín hiệu tích cực trong công tác bảo vệ môi trường. Thiết bị này có khả năng thu gom lượng lớn rác nổi trên mặt nước, giúp duy trì dòng chảy thông thoáng, hạn chế ô nhiễm và cải thiện cảnh quan.

So với cách thu gom thủ công, máy móc giúp tiết kiệm thời gian, nhân lực, đồng thời nâng cao hiệu quả xử lý. Đây được xem là bước tiến quan trọng trong việc ứng dụng công nghệ hiện đại để giải quyết bài toán rác thải đô thị. Kênh Đông Củ Chi là công trình thủy lợi quan trọng bậc nhất ở ngoại thành TP.HCM, được ví như hệ thống địa đạo nổi tại khu vực đất thép.

 Kênh với chiều dài các cấp lên tới hơn 630 km, hệ thống này không chỉ cung cấp nước tưới cho hàng chục nghìn hecta đất nông nghiệp mà còn đảm nhận vai trò cấp nước sinh hoạt, sản xuất công nghiệp và nuôi thủy sản. Thế nhưng, nhiều năm trước, kênh Đông từng trở thành nỗi ám ảnh với người dân bởi tình trạng rác thải khiến dòng kênh tắc nghẽn dòng chảy, xác động vật trôi trên kênh chưa được xử lý bốc mùi hôi thối.

Trước thực trạng trên, UBND huyện Củ Chi (cũ) đã chỉ đạo làm sạch kênh nhưng chủ yếu trông chờ vào biện pháp thủ công. Công nhân dùng vợt, lưới để vớt rác từng đoạn, kết hợp tuyên truyền người dân không xả thải. Nhưng với một tuyến kênh có chiều dài lên tới 630 km, khối lượng rác đổ xuống mỗi ngày quá lớn, các biện pháp cũ gần như bất lực. Do đó, từ năm 2020, Công ty TNHH MTV Quản lý Khai thác Dịch vụ Thủy lợi TP.HCM (đơn vị vận hành và quản lý kênh) đã thử nghiệm và đưa vào lắp đặt hệ thống máy vớt rác tự động trên kênh Đông Củ Chi.

Năm điểm xung yếu được chọn gồm K41, K45 trên tuyến kênh chính Đông, K8, K12 trên kênh N31A và K9 trên kênh N46. Tổng vốn đầu tư cho giai đoạn đầu hơn 10 tỷ đồng. Máy có cấu tạo hiện đại, vận hành theo chu kỳ định sẵn, có thể kết nối hệ thống SCADA và điều khiển từ xa qua thiết bị di động. “Máy không ngại nắng mưa, có thể hoạt động liên tục cả ngày lẫn đêm, đảm bảo dòng chảy không bị ách tắc.

Không chỉ có máy vớt, hệ thống camera giám sát cũng được lắp đặt tại các điểm tập trung rác. Camera truyền tín hiệu về trung tâm, phát hiện hành vi xả rác, phá hoại công trình để kịp thời nhắc nhở hoặc xử phạt. Rác sau khi vớt được đưa lên bờ, tập kết và thông báo cho đơn vị thu gom đến xử lý ngay trong ngày, tránh tình trạng tồn đọng gây ô nhiễm thứ cấp. Sau hơn 4 năm đưa vào hoạt động, diện mạo kênh Đông Củ Chi đã thay đổi rõ rệt. Những mảng rác dày đặc từng bít dòng chảy nay gần như biến mất.

Nước trong hơn, dòng chảy thông thoáng, giảm hẳn tình trạng ứ đọng. Người dân sinh sống dọc hai bên bờ kênh khẳng định sự khác biệt. Theo báo cáo của Công ty TNHH MTV Quản lý Khai thác Dịch vụ Thủy lợi TP.HCM, lượng rác được thu gom mỗi năm lên tới hàng nghìn tấn.

Máy vớt rác tự động góp phần lớn trong việc làm sạch kênh Đông Củ Chi. (Ảnh: Internet). 

Nhờ thiết bị vận hành tự động, số nhân công tham gia vớt rác giảm đáng kể, chi phí vận hành cũng tiết kiệm. Quan trọng hơn, việc duy trì dòng chảy thông suốt đã bảo đảm cho hệ thống cấp nước tưới cho hơn 11.500 ha đất nông nghiệp, tiêu thoát cho 17.000 ha, đồng thời cung cấp 450.000 m³ nước thô mỗi ngày cho sinh hoạt và sản xuất. Việc đưa hệ thống máy vớt rác tự động vào vận hành không chỉ giúp làm sạch kênh, mà còn bảo đảm nguồn nước tưới tiêu, nuôi thủy sản, cấp cho khu công nghiệp Tây Bắc Củ Chi và các nhà máy nước. Đây là bước tiến lớn trong công tác quản lý thủy lợi ngoại thành.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.HCM, hiệu quả của giai đoạn một cho thấy hướng đi đúng đắn. Thành phố đang nghiên cứu mở rộng mô hình, đồng thời kết hợp kiên cố hóa bờ kênh, hiện đại hóa quản lý vận hành.

Giai đoạn 2021 - 2025, riêng hạng mục nâng cấp kênh Đông dự kiến đầu tư hơn 1.140 tỷ đồng từ tổng nguồn vốn hơn 4.500 tỷ đồng dành cho hệ thống thủy lợi. Địa phương sẽ tiếp tục nhân rộng hệ thống vớt rác tự động ở những điểm có nguy cơ ô nhiễm cao. Bài toán quản lý thủy lợi trong bối cảnh biến đổi khí hậu, dân số tăng nhanh đòi hỏi phải ứng dụng công nghệ, thay thế dần cách làm thủ công vốn nhiều hạn chế.

Không chỉ mang ý nghĩa quản lý, hệ thống mới còn tạo thay đổi tích cực cho đời sống người dân.  Bên cạnh đó, hệ thống còn góp phần nâng cao ý thức cộng đồng. Khi camera giám sát được lắp đặt, nhiều hộ dân không còn xả rác tùy tiện.  Việc kết hợp công nghệ với giám sát cộng đồng đã nâng cao ý thức cho người dân. Công nghệ đảm bảo dòng chảy không bị bức tử, còn người dân trở thành người giám sát, đồng hành với chính quyền. Đây chính là yếu tố quan trọng để giải pháp có tính bền vững, thay vì chỉ giải quyết tình thế.

Máy vớt rác tự động không chỉ mang đến giải pháp thiết thực trong việc xử lý rác thải tại kênh Đông Củ Chi mà còn thể hiện định hướng đúng đắn của TP.HCM trong việc ứng dụng công nghệ vào bảo vệ môi trường.

Mô hình này nếu được nhân rộng sẽ góp phần lớn trong việc nâng cao chất lượng nguồn nước, giảm thiểu ô nhiễm và cải thiện mỹ quan đô thị. Đồng thời, đây cũng là minh chứng cho sự cần thiết của việc kết hợp giữa công nghệ và ý thức cộng đồng nhằm xây dựng một thành phố xanh, sạch, bền vững.

Khánh Linh