Chỉ 27% rác thải nhựa được tái chế: Việt Nam đối mặt áp lực đổi mới quản lý

Hạ tầng và quản lý rác thải còn nhiều bất cập

Mới đây, tại Hà Nội, Báo Đại biểu nhân dân tổ chức tọa đàm “Quản lý và giảm thiểu rác thải nhựa” với sự tham gia của PGS.TS Nguyễn Đình Thọ - Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường; ông Quàng Văn Hương - Phó Chủ tịch Hội đồng Dân tộc; Đại biểu Quốc hội Thạch Phước Bình (đoàn Vĩnh Long); bà Nguyễn Thị Hưởng - Phó trưởng phòng Quản lý chất thải rắn, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội; GS.TS Trương Mạnh Tiến - Chủ tịch Hội Kinh tế môi trường Việt Nam; ông Hồ Kiên Trung - Phó Cục trưởng Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Toàn cảnh buổi tọa đàm. (Ảnh: daibieunhandan.vn)

Tại buổi tọa đàm, các chuyên gia cho biết, theo số liệu thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, mỗi năm Việt Nam phát sinh khoảng 1,8 triệu tấn rác thải nhựa, nhưng chỉ 27% trong số đó được tái chế hoặc tận dụng bởi các cơ sở, doanh nghiệp.

TS. Lê Thanh Kim, Phó Tổng Biên tập Báo Đại biểu nhân dân cho biết, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách mạnh mẽ, đặc biệt là Luật Bảo vệ môi trường 2020, đặt nền tảng cho quản lý chất thải rắn sinh hoạt, trong đó có rác thải nhựa. Tuy nhiên, khoảng cách giữa chính sách và thực thi còn rất lớn.

Dù đã có quy định về phân loại rác thải tại nguồn, nhiều địa phương vẫn chưa ban hành hướng dẫn, hoặc lúng túng trong áp dụng đơn giá thu gom – xử lý. Việc phân loại rác mới dừng ở mức thí điểm, chưa tạo chuyển biến rõ rệt.

“Báo cáo 756 của Đoàn giám sát Quốc hội chỉ ra hàng loạt tồn tại đáng lo ngại trong quản lý rác thải hiện nay. Hạ tầng thu gom, trung chuyển và xử lý rác vẫn thiếu và yếu, chưa đáp ứng yêu cầu phân loại tại nguồn, trong khi các công nghệ xử lý hiện đại lại có chi phí cao vượt quá khả năng của nhiều địa phương.

Ở khu vực nông thôn, rác thải nông nghiệp như bao bì phân bón, thuốc bảo vệ thực vật hay thức ăn chăn nuôi còn bị vứt bừa bãi, gây ô nhiễm hệ thống thủy lợi. Nhiều cơ sở y tế cũng chưa đảm bảo thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải theo đúng quy chuẩn. Đáng chú ý, tình trạng “nhập chung” các loại rác sau khi đã phân loại vẫn diễn ra phổ biến, làm giảm hiệu quả của chương trình phân loại rác tại nguồn.

Riêng lĩnh vực nông nghiệp, lượng bao bì nhựa từ phân bón, thuốc BVTV, thức ăn chăn nuôi… tiếp tục là nguồn phát sinh lớn. Ở y tế, nhiều địa phương thiếu trang thiết bị đạt chuẩn dẫn tới tình trạng rác thải nguy hại không được xử lý đúng quy định”, ông Thanh nhấn mạnh.

Phó Tổng Biên tập Báo Đại biểu Nhân dân Lê Thanh Kim.

Đẩy mạnh phân loại, tăng tái chế, giảm chôn lấp

Triển khai thực hiện Luật Bảo vệ môi trường năm 2020,Chính phủ đã ban hành hàng loạt chính sách có liên quan và đặt ra mục tiêu từ ngày 1/1/2026, không sản xuất và nhập khẩu túi nylon khó phân hủy sinh học có kích thước nhỏ hơn 50cm x 50cm và độ dày một lớp màng nhỏ hơn 50 micromet, trừ trường hợp sản xuất để xuất khẩu hoặc sản xuất, nhập khẩu để đóng gói sản phẩm, hàng hóa bán ra thị trường.

Chính phủ cũng ban hành Chiến lược Quốc gia về quản lý tổng hợp chất thải rắn đến 2025, tầm nhìn 2050 cũng đưa ra các giải pháp về giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế rác thải nhựa, hướng tới tỷ lệ tái chế cao hơn và hạn chế tối đa chôn lấp.

Mới đây nhất, Nghị quyết 394/NQ-CP (ngày 3/12/2025) đã đặt ra các mục tiêu quan trọng hướng tới quản lý rác thải bền vững.

Theo đó, đến năm 2030, 100% địa phương phải triển khai phân loại rác sinh hoạt tại hộ gia đình; đồng thời hạn chế và tiến tới chấm dứt hoàn toàn việc sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần. Việc giảm tối đa túi nylon khó phân hủy cũng được xác định là nhiệm vụ trọng tâm để giảm áp lực lên môi trường và hệ thống xử lý rác hiện nay.

Theo Phó Cục trưởng Cục Môi trường Hồ Kiên Trung, nhiều tín hiệu tích cực đã xuất hiện: trước khi sáp nhập đơn vị hành chính, đã có 35 tỉnh thí điểm phân loại rác. Tỷ lệ chôn lấp rác thải giảm từ gần 80% xuống 62,89% năm 2024 và dự kiến còn 53% trong 2025. Điều này cho thấy lượng rác thải nhựa được chôn lấp đang giảm rõ rệt.

Cơ chế trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) cũng bắt đầu cho thấy những kết quả rõ nét trong thực tiễn. Từ năm 2022 đến nay, đã có 184 doanh nghiệp chủ động tự tái chế khoảng 64.000 tấn rác thải nhựa, góp phần giảm áp lực lên hệ thống xử lý chất thải. Bên cạnh đó, 315 doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ đóng góp tài chính cho hoạt động thu gom và xử lý, tạo nguồn lực quan trọng để nâng cao hiệu quả quản lý rác thải trên phạm vi cả nước.

Phó Cục trưởng Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường Hồ Kiên Trung.

Phó Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Quàng Văn Hương nhấn mạnh hai quan điểm lớn gồm kiên định phát triển kinh tế hài hòa với thiên nhiên, không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng; đồng thời thực hiện nghiêm nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền” và “người hưởng lợi từ môi trường phải chi trả”.

Ông Hương đề xuất sáu nhóm nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm đến năm 2030.

Thứ nhất, xây dựng, thực hiện các chương trình khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo trong bảo vệ môi trường; phát triển các chuyên ngành khoa học mũi nhọn trong tái chế chất thải; sản xuất vật liệu thân thiện với môi trường.

Thứ hai, tổng kết việc thực hiện Luật Bảo vệ môi trường 2020, trình Quốc hội xem xét xử, điều chỉnh một số điều và sửa đổi quy định về lộ trình thời gian áp dụng đối với chính sách về phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại hộ gia đình cá nhân.

Thứ ba, tăng cường quản lý chất thải rắn và chất thải nguy hại thông qua các nhiệm vụ giải pháp chủ trương hướng đến năm 2030 và các năm tiếp theo tập trung vào 4 vấn đề lớn: Thực hiện nghiêm quy định về thu gom phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại hộ gia đình cá nhân; đẩy mạnh thu hồi chất thải có khả năng tái chế; chuyển đổi công nghệ xử lý chất thải rắn sinh hoạt tiên tiến thân thiện môi trường; ưu tiên tái chế xử lý chất thải kết hợp với thu hồi năng lượng thay cho chôn lấp.

Thứ tư, phấn đấu đến năm 2030, tỷ lệ chất thải rắn sinh hoạt đô thị được thu gom, xử lý đạt 50%; tỷ lệ chất thải rắn nông thôn thu gom xử lý đạt 85%.

Thứ năm, tổ chức thực hiện nghiêm các quy định về trách nhiệm của nhà sản xuất nhập khẩu trong thu hồi tái chế sản phẩm bao bì thải bỏ; có cơ chế thúc đẩy hình thành tổ chức trung gian tham gia việc thu gom tái chế; nghiên cứu bổ sung đối tượng chịu thuế đối với một số loại sản phẩm, thực phẩm bao bì đồ tiêu dùng trong sinh hoạt chất thải có khả năng tái chế.

Thứ sáu, phát triển mạnh ngành công nghiệp tái chế, khuyến khích sử dụng tiêu thụ các sản phẩm từ quá trình xử lý chất thải rắn để góp phần thúc đẩy kinh tế xanh - kinh tế tuần hoàn - kinh tế carbon hài hòa với tự nhiên và thân thiện môi trường.

Phó Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Quàng Văn Hương.

“Trong bối cảnh ô nhiễm nhựa ngày càng gia tăng, yêu cầu đổi mới toàn diện hệ thống quản lý rác thải đã trở thành đòi hỏi cấp thiết của phát triển bền vững. Khi phân loại rác trở thành thói quen, tái chế trở thành ngành kinh tế, và trách nhiệm môi trường trở thành chuẩn mực chung, Việt Nam mới có thể từng bước hình thành một hệ thống quản lý rác thải hiện đại, hiệu quả và hài hòa với tự nhiên”, ông Hương nhấn mạnh.

Ngừng sản xuất, nhập khẩu túi ni lông khó phân hủy

Theo Luật Bảo vệ môi trường 2020 và Nghị định 08/2022, sau năm 2025 sẽ dừng sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần tại nhiều cơ sở dịch vụ; và từ 1/1/2026, ngừng sản xuất, nhập khẩu túi ni lông khó phân hủy dưới kích thước, độ dày quy định.

Giảm thiểu rác thải nhựa không chỉ là khẩu hiệu mà đã trở thành xu hướng tất yếu, đồng thời mở ra cơ hội để Việt Nam chuyển đổi thách thức môi trường thành động lực phát triển kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn, hướng đến mục tiêu phát triển bền vững.

Theo bà Nguyễn Thị Hưởng, Phó trưởng Phòng Quản lý chất thải rắn, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, thành phố đã triển khai phân loại, thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn tại nguồn theo mô hình thí điểm tại 5 quận nội đô (cũ) và thành lập tổ công tác chuyên ngành để hướng dẫn kỹ thuật, hỗ trợ xây dựng kế hoạch triển khai, tuyên truyền và đôn đốc thực hiện.

Đồng thời, Sở đã thành lập tổ công tác chuyên ngành để hướng dẫn kỹ thuật, hỗ trợ các quận xây dựng kế hoạch triển khai và đôn đốc thực hiện. Trong đó, Hoàn Kiếm triển khai tại toàn bộ 18 phường, các quận còn lại thực hiện thí điểm từ 1 đến 3 phường trọng điểm.

Rác thải được phân thành 4 nhóm: chất thải có thể tái chế, tái sử dụng; chất thải nguy hại; chất thải cồng kềnh; và chất thải còn lại.

Phó trưởng phòng Quản lý chất thải rắn, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Nguyễn Thị Hưởng.

“Ngoài ra, Hà Nội đã bố trí 115 điểm đặt thùng phân loại (trừ chất thải nguy hại), 24 điểm tập kết rác cồng kềnh và tổ chức thu gom định kỳ do Công ty URENCO thực hiện. Nhà máy xử lý rác cồng kềnh công suất khoảng 10 tấn/ngày đang được thí điểm tại Cầu Diễn.

Đối với rác tái chế, các điểm thu gom tập trung được tổ chức vào thứ Bảy hàng tuần, khuyến khích người dân mang chất thải đến đổi quà để hình thành thói quen phân loại”, bà Hưởng cho biết.

Các chương trình thí điểm đã mang lại kết quả khả quan như rác tái chế thu gom đạt khoảng 380 tấn, rác cồng kềnh đạt 160 tấn, khối lượng chất thải thu gom đã giảm đến 22,8%.

Tại tạo đàm, PGS, TS. Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đưa hạch toán kinh tế môi trường và hạch toán vốn tự nhiên vào chiến lược phát triển đến năm 2030.

PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường.

“Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường đã và đang triển khai các chương trình như “Túi xanh đi chợ”, “Chợ thông minh” và thuyết phục Hà Nội cam kết từ ngày 1/1/2028 không sử dụng túi ni lông dùng một lần tại các siêu thị”, ông Thọ nhấn mạnh.