Cần Thơ: Chủ động, linh hoạt các giải pháp ứng phó nguy cơ cạn kiệt nước ngầm

Tại Vĩnh Châu, vấn đề khai thác nước ngầm quá mức đang đặt ra nhiều thách thức, đặc biệt khi nhu cầu sinh hoạt và sản xuất ngày càng tăng. Trước thực trạng này, địa phương đã triển khai nhiều giải pháp mang tính lâu dài nhằm hạn chế nguy cơ cạn kiệt nguồn tài nguyên quý hiếm.

Bên cạnh việc kiểm soát chặt chẽ hoạt động khai thác, chính quyền còn khuyến khích các hộ dân, doanh nghiệp chuyển sang sử dụng nguồn nước mặt, kết hợp với các công trình cấp nước tập trung.

Đồng thời, nhiều mô hình tiết kiệm nước, tưới tiêu hợp lý trong sản xuất nông nghiệp cũng được áp dụng, giúp giảm áp lực khai thác từ tầng ngầm. Công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng được chú trọng, hướng đến hình thành thói quen tiết kiệm và sử dụng nước an toàn, hiệu quả. Ngoài ra, các chương trình trồng cây, bảo vệ rừng cũng góp phần tăng khả năng giữ nước, bổ cập cho mạch ngầm. Vĩnh Châu là nơi chuyên canh trồng hành tím lớn nhất cả nước, với diện tích gần 7.000 ha. Nguồn nước tưới tiêu phục vụ sản xuất ở đây chủ yếu khai thác từ mạch nước ngầm.

Người dân Vĩnh Châu đẩy mạnh ứng dụng công nghệ tưới tiết kiệm cho cây trồng. (Ảnh: TTV). 

Tuy nhiên, trước tác động của biến đổi khí hậu và việc khai thác quá mức, nguồn nước ngầm ngày càng suy giảm nghiêm trọng. Theo cán bộ kỹ thuật ngành nông nghiệp và môi trường phường Vĩnh Châu, mỗi năm vào mùa khô hạn, địa phương không xảy ra thiếu nước, do người dân tìm mọi cách lấy nước ngầm tưới tiêu.

Tuy nhiên, nếu trước đây, người dân chỉ cần một mô-tơ hút nước, thì nay phải dùng thêm ống thổi để bơm nước ở độ sâu khoảng 50m. Nếu nước vẫn không đủ, người dân tăng độ sâu lên 70-80m và sử dụng thêm hai mô-tơ. Do đặc tính đất cát, việc đào ao trữ nước ở đây rất khó thực hiện. Một số hộ dân đã áp dụng giải pháp lót bạt trữ nước, nhưng lượng nước tích trữ vẫn hạn chế.

Tình trạng này đặt ra thách thức lớn cho sản xuất nông nghiệp, nhất là đối với những nông hộ trồng hành tím. Nếu không có giải pháp sử dụng hiệu quả, nguy cơ thiếu nước sản xuất sẽ rất cao. Đại diện Viện Nghiên cứu phát triển Đồng bằng sông Cửu Long (Trường đại học Cần Thơ) cho biết, nước ngầm ở Đồng bằng sông Cửu Long không bổ cập tại chỗ, mà có nguồn gốc từ Đông Nam Bộ và đồng bằng Campuchia.

Trong khi tốc độ di chuyển rất chậm, nhu cầu sử dụng cho canh tác nông nghiệp và sinh hoạt lại tăng cao, khiến lượng nước bổ cập không đủ bù đắp lượng khai thác. Thực tế cho thấy, trước đây nông dân chỉ cần khoan giếng ở độ sâu nhất định để đặt ống và bơm nước tưới tiêu.

Tuy nhiên hiện nay, với độ sâu tương tự, nước không đủ, buộc nông dân phải đặt ống sâu hơn và bơm hơi xuống tạo áp lực đẩy nước lên. Năm 2024, Viện Nghiên cứu phát triển Đồng bằng sông Cửu Long phối hợp với ngành nông nghiệp-môi trường địa phương và đối tác triển khai dự án Chuyển đổi sang chuỗi giá trị hành tím bền vững ở Đồng bằng sông Cửu Long. Dự án do Cơ quan doanh nghiệp Hà Lan (RVO) tài trợ trong hai năm.

Dự án tập trung chuyển giao kỹ thuật tưới nhỏ giọt trên hành tím. Hệ thống này có nhiều ưu điểm: Tiết kiệm nước tưới; giảm chi phí nhân công; hạn chế thất thoát phân bón; giảm tác động của gió và không làm ướt lá hành…, từ đó, giúp nông dân nâng cao năng suất so với phương pháp tưới tay truyền thống.

Hệ thống sử dụng các béc xoay mini và dây nhỏ giọt đường kính từ 12-15 mm, với khoảng 3-4 dây nhỏ giọt/luống (tùy loại đất). Theo tính toán, tổng chi phí đầu tư hệ thống tưới nhỏ giọt khoảng 8,2 triệu đồng, trong khi phương pháp tưới tay tốn khoảng 11 triệu đồng (lắp đặt máy móc và nhân công tưới).

Nông dân có thể tiết kiệm gần 2,8 triệu đồng khi chuyển đổi sang phương pháp này. Kết quả thử nghiệm tại một số mô hình ở phường Vĩnh Phước, Vĩnh Châu và Khánh Hòa cho thấy, với giống hành tím Vĩnh Châu truyền thống áp dụng phương pháp tưới tay, năng suất đạt khoảng 14,3 tấn/ha. Trong khi đó, với kỹ thuật tưới nhỏ giọt, năng suất tăng lên 15,1 tấn/ha.

Bên cạnh phương pháp tưới nhỏ giọt, việc ứng dụng giống hành tím mới Maserati F1 mang lại lợi ích kinh tế rõ rệt. Tuy nhiên, một số nông dân lo ngại về lâu dài, việc trồng giống hành mới có thể ảnh hưởng đến độ phì nhiêu của đất. Do đó, việc luân canh cây trồng và sử dụng hợp lý phân bón, kỹ thuật canh tác là yếu tố quan trọng để bảo đảm sự phát triển bền vững của mô hình này.

Người dân tiết kiệm chi phí, bảo vệ nguồn nước ngầm nhờ các mô hình canh tác tiên tiến. (Ảnh minh hoạ). 

Giải pháp tưới nhỏ giọt không chỉ giúp tiết kiệm tài nguyên nước, mà còn nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm và thu nhập ổn định cho nông dân. Để mô hình phát huy hiệu quả lâu dài cần sự liên kết chặt chẽ giữa nông dân, doanh nghiệp, chính quyền địa phương nhằm bảo đảm đầu ra và phát triển thị trường bền vững, góp phần nâng cao đời sống người dân.

Trước đó, để bảo vệ nguồn nước, UBND TP. Cần Thơ ban hành Công văn số 2139/UBND-KT về việc triển khai thực hiện các văn bản quy định chi tiết thi hành Luật Tài nguyên nước trên địa bàn thành phố. Theo đó, UBND TP.Cần Thơ giao Sở Nông nghiệp và Môi trường chủ trì, phối hợp với các sở, ban ngành, huyện, xã nghiên cứu, quán triệt, tập huấn và tuyên truyền phổ biến rộng rãi trên các phương tiện truyền thông hoặc các hình thức phù hợp khác.

Trong đó, tập trung phổ biến đến các tổ chức, cá nhân khai thác, sử dụng tài nguyên nước trên địa bàn thành phố để đảm bảo thực hiện nghiêm các quy định của Luật Tài nguyên nước số 28/2023/QH15; Nghị định số 53/2024/NĐ-CP; Nghị định số 54/2004/NĐ-CP; Thông tư số 03/2024/TT BTNMT; Thông tư số 04/2024/TT-BTNMT và Thông tư số 05/2024/TT-BTNMT quy định chi tiết thi hành Luật Tài nguyên nước.

Có thể khẳng định rằng, việc chủ động, linh hoạt triển khai các giải pháp bảo vệ nguồn nước ngầm tại Vĩnh Châu, TP.Cần Thơ là hướng đi đúng đắn và cấp thiết trong bối cảnh tài nguyên nước đang ngày càng chịu nhiều sức ép. Những nỗ lực từ việc kiểm soát khai thác, khuyến khích sử dụng nước mặt, ứng dụng công nghệ tiết kiệm nước đến nâng cao ý thức cộng đồng đã góp phần từng bước giảm áp lực lên tầng chứa nước ngầm.

Đây không chỉ là biện pháp bảo vệ môi trường, gìn giữ tài nguyên thiên nhiên mà còn đảm bảo sự ổn định cho sản xuất, đời sống người dân, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp. Thực tiễn tại Vĩnh Châu cho thấy, sự đồng hành giữa chính quyền và nhân dân là yếu tố quan trọng, tạo nên sức mạnh tổng hợp để ứng phó hiệu quả với nguy cơ cạn kiệt nguồn nước.

Nếu được duy trì và nhân rộng, các giải pháp này sẽ trở thành nền tảng quan trọng, giúp địa phương không chỉ bảo vệ tốt nguồn tài nguyên quý giá mà còn hướng tới mục tiêu phát triển bền vững, bảo đảm sinh kế lâu dài cho nông dân.

Quỳnh Hoa