Giống dừa nước được bảo tồn bằng công nghệ ADN.
Dừa nước là loài cây ngập mặn bản địa tại Cồn Chim và đầm Thị Nại (Bình Định), cây dừa nước đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ môi trường và hệ sinh thái. Nhóm các nhà khoa học đã lên kế hoạch bảo tồn gene loài này.
Phục hồi rừng ngập mặn
Trung tâm Thông tin - Ứng dụng Khoa học công nghệ, Sở Khoa học và Công nghệ Bình Định thực hiện đề tài nghiên cứu “Bảo tồn nguồn gene dừa nước (Nypa fruticans) nhằm phục hồi rừng ngập mặn, phục vụ du lịch sinh thái và ứng phó với biến đổi khí hậu trên địa bàn tỉnh Bình Định”.
Dừa nước là loài cây ngập mặn bản địa tại Cồn Chim và đầm Thị Nại, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ môi trường và hệ sinh thái. Tại Bình Định, loài cây này phân bố chủ yếu tại khu vực đầm Thị Nại và vùng cửa sông các xã Phước Sơn, Phước Hòa, Phước Thắng thuộc huyện Tuy Phước.
Trong nghiên cứu, công nghệ DNA đã được ứng dụng để xác định chính xác mã gene của loài dừa nước, tạo cơ sở khoa học cho việc bảo tồn và phát triển bền vững hệ sinh thái rừng ngập mặn Cồn Chim - nơi được xem là lá phổi xanh của tỉnh.
Nhóm nghiên cứu đã thu thập mẫu lá dừa nước tại ba điểm khác nhau thuộc huyện Tuy Phước để nghiên cứu DNA. “Chúng tôi đã sử dụng hai chỉ thị gene là matK và rbcL để xác định chính xác đặc điểm di truyền của loài dừa nước tại địa phương” - ông Nguyễn Đại Hiệp - thành viên nhóm nghiên cứu nói.
Dự án cũng áp dụng cả hai phương pháp ươm giống tiên tiến là invivo và invitro để tạo ra những cây giống khỏe mạnh, có khả năng thích nghi tốt với môi trường. “Chúng tôi đang hoàn thiện quy trình ươm giống dừa nước bằng các phương pháp tiên tiến invivo và invitro. Trước đó chưa có quy trình nào tại Việt Nam được xây dựng và công bố”, bà Lê Thị Mỹ Thảo - chủ nhiệm dự án cho biết.
Các cây giống được tạo ra từ quy trình này sẽ được trồng phân tán tại nhiều địa điểm khác nhau trong hệ sinh thái rừng ngập mặn Cồn Chim, tạo thành một mạng lưới rừng dừa nước bảo vệ môi trường sinh thái.
Kết quả phân tích cho thấy các mẫu dừa nước tại Bình Định có độ tương đồng 100% với loài Nypa fruticans trong ngân hàng gene quốc tế geneBank. Đặc biệt, nghiên cứu cũng chỉ ra sự tương đồng cao về mặt di truyền giữa các mẫu thu thập từ ba địa điểm khác nhau tại xã Phước Hòa, Phước Thắng và Phước Sơn.
Hiện có rất ít nghiên cứu về đặc điểm di truyền của cây dừa nước. “Chúng tôi đang đăng ký công bố dữ liệu mã vạch DNA dừa nước trên geneBank. Điều này giúp chúng tôi có thể giám sát các quần thể dừa nước, phát hiện sớm những biến đổi bất thường và có biện pháp bảo vệ kịp thời”, ông Hiệp nói.
Triển vọng bảo tồn nhiều loài cây quý hiếm
Cây dừa nước đang mở ra nhiều cơ hội phát triển kinh tế. Các sản phẩm phụ từ cây có thể được chế biến thành thực phẩm và hàng thủ công mỹ nghệ độc đáo. Đặc biệt, những cánh rừng dừa nước còn là điểm nhấn cho phát triển du lịch sinh thái tại đầm Thị Nại.
Bà Võ Cao Thị Mộng Hoài - Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ Bình Định đánh giá việc bảo tồn gene dừa nước là bước đi quan trọng trong chiến lược phục hồi hệ sinh thái đất ngập mặn của tỉnh. Thành công của việc ứng dụng công nghệ ADN trong bảo tồn dừa nước tại Bình Định mở ra triển vọng áp dụng phương pháp này cho nhiều loài cây quý hiếm khác, góp phần bảo tồn đa dạng sinh học của địa phương.
Thiên nhiên ưu đãi cho Bình Định có sự phong phú về các loài động vật, đa dạng các loài thực vật với nhiều loài quý hiếm, đặc hữu, đặc biệt là nguồn gen thực vật, cây trồng. Tuy nhiên, do tình trạng khai thác quá mức tài nguyên thiên nhiên của con người cùng với sự gia tăng dân số, phát triển đô thị và công nghiệp đã gây suy thoái đa dạng sinh học.
Số lượng các loài động vật, thực vật, vi sinh vật đang giảm dần. Điều này dẫn đến nguy cơ mất cân bằng sinh thái, mất dần các nguồn gen quý, hiếm của động, thực vật, ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường sống của con người và phát triển bền vững.
Bên cạnh đó, do tác động của biến đổi khí hậu, một số loài động vật quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng; các giống cây trồng đặc trưng bản địa có nguồn gen quý và có giá trị kinh tế cao đang có nguy cơ thoái hóa, lẫn tạp và khả năng biến mất trong tự nhiên.
Ông Nguyễn Đại Hiệp cho biết, năng suất bình quân của các vườn dừa Việt Nam còn quá thấp chỉ đạt khoảng 36 - 38 quả/cây/năm so với tiềm năng năng suất (80 - 100 quả/cây/năm, các giống lai 150 quả/cây/năm).
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng năng suất thấp, nhưng quan trọng hơn cả là do giống xấu. Giống tốt có thể nâng cao năng suất thêm 30 - 40%. Việc sử dụng công nghệ ADN để bảo tồn dừa nước sẽ góp phần tạo nguồn giống dừa tốt, phục vụ nhu cầu canh tác, sản xuất trong nước, đem lại hiệu quả kinh tế cao cho người nông dân.