Áp dụng công nghệ trong canh tác lúa chất lượng cao, phát thải thấp

Ứng dụng công nghệ đóng vai trò quan trọng và có tính quyết định đến sự thành công trong thực hiện Đề án phát triển bền vững 1 triệu héc-ta lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030 (Đề án 1 triệu héc-ta lúa).

Tại vùng ĐBSCL việc áp dụng công nghệ trong canh tác lúa đang trở thành xu hướng tất yếu nhằm hướng tới nền nông nghiệp xanh, phát thải thấp. Nhiều địa phương như Cần Thơ, Đồng Tháp… đã triển khai mô hình “lúa thông minh”, ứng dụng công nghệ cảm biến, tự động hóa và hệ thống tưới tiêu tiết kiệm nước.

Các phần mềm quản lý sản xuất được tích hợp với bản đồ số, giúp nông dân theo dõi tình hình sinh trưởng, dịch hại và lượng phân bón phù hợp từng giai đoạn. Đồng thời, công nghệ thu hồi rơm rạ, sản xuất phân hữu cơ và sử dụng giống lúa ngắn ngày góp phần giảm phát thải khí nhà kính, nâng cao chất lượng hạt gạo.

Việc chuyển đổi từ phương thức canh tác truyền thống sang công nghệ cao không chỉ giúp giảm chi phí, tăng lợi nhuận mà còn bảo vệ môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu. Cụ thể, ngay từ năm 2024, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) phối hợp cùng các đơn vị có liên quan và 5 địa phương vùng ĐBSCL thực hiện 7 mô hình thí điểm triển khai quy trình canh tác lúa chất lượng cao và phát thải thấp với diện tích 50 ha/mô hình trong 2 vụ hè thu và thu đông 2024.

Vụ hè thu 2025, tiếp tục triển khai 6 mô hình thí điểm (trừ mô hình lúa tôm) và mở rộng thêm 5 mô hình mới để tiếp tục thực hiện quy trình canh tác giảm phát thải. Đồng thời phối hợp với Viện Nghiên cứu lúa gạo Quốc tế (IRRI) và Ngân hàng Thế giới (WB) thí điểm quy trình đo đạc, báo cáo và thẩm định phát thải (MRV).

Cùng với các mô hình thí điểm, từ vụ lúa đông xuân và hè thu năm 2025, các địa phương đã chủ động triển khai hơn 100 mô hình canh tác lúa chất lượng cao và phát thải thấp, với tổng diện tích hơn 4.518ha. Các mô hình đã cho thấy, nông dân đã giảm được nhiều chi phí sản xuất đầu vào, tăng lợi nhuận nhờ đẩy mạnh cơ giới và áp dụng động bộ các tiến bộ kỹ thuật và công nghệ mới.

Tham gia mô hình sản xuất lúa chất lượng cao và phát thải thấp, người dân được các cơ quan chức năng hỗ trợ, hướng dẫn áp dụng nhiều loại máy móc, công nghệ hiện đại vào cả quá trình canh tác. Nông dân tiết kiệm được nhiều thời gian và chi phí so với sản xuất theo truyền thống.

Đặc biệt, một số người dân và HTX đã được hỗ trợ ứng dụng các máy móc, công nghệ để thu gom rơm phục vụ trồng nấm rơm và giá thể rơm thải ra tiếp tục ủ trộn bằng máy để làm phân bón hữu cơ phục vụ lại cho cây trồng. Qua đó, tăng thêm nguồn thu nhập và khắc phục được tình trạng đốt bỏ rơm gây lãng phí, tác động xấu đến môi trường.

Theo lãnh đạo Sở NN&MT TP Cần Thơ, ĐBSCL là vùng trọng điểm sản xuất lúa của cả nước, đóng góp trên 50% sản lượng lúa và hơn 90% lượng gạo xuất khẩu.  Theo các báo cáo đánh giá của các cơ quan chuyên môn, việc ứng dụng các máy móc, công nghệ hiện đại trong canh tác lúa chất lượng cao và phát thải thấp là rất cần thiết.

Ứng dụng công nghệ trong canh tác lúa giảm phát thải mang lại nhiều thuận lợi, hạn chế dịch bệnh và tiết kiệm thời gian cho người nông dân. (Ảnh: LHV). 

Do vậy, nông dân, doanh nghiệp tại các địa phương đã và đang quan tâm đẩy mạnh ứng dụng đồng bộ công nghệ và tiến bộ kỹ thuật vào cả quá trình sản xuất, chế biến và tiêu thụ các sản phẩm từ chuỗi giá trị lúa gạo.

Tại An Giang, thời gian qua, nông dân nhiều HTX tham gia các mô hình sản xuất lúa chất lượng cao và phát thải thấp đã được hướng dẫn áp dụng đồng bộ các giải pháp công nghệ từ quá trình làm đất, gieo sạ đến chăm sóc, thu hoạch lúa, xử lý rơm rạ. Nhiều mô hình đã áp dụng công nghệ tưới ngập khô xen kẽ để giảm phát thải khí nhà kính và có sử dụng các thiết bị công nghệ tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) để đo đạc tự động mực nước trên đồng ruộng và ghi nhận các chỉ số về lượng phát thải khí nhà kính.

Đây là giải pháp rất tốt, giúp có nguồn dữ liệu rõ ràng, minh bạch và có thể xem trên điện thoại thông minh. Qua đó tiết kiệm được chi phí nhân công và giảm nhiều chi phí khác. Cần nhân rộng ứng dụng để thực hiện tốt Đề án 1 triệu héc-ta lúa.

Bên cạnh đó, tại TP Cần Thơ có diện tích vùng triển khai thực hiện Đề án 1 triệu héc-ta lúa đến năm 2030 là 170.000ha, trong đó diện tích được triển khai trong năm 2025 là 104.500ha. Từ năm 2024 đến nay, Cần Thơ đã triển khai 12 mô hình thí điểm theo tiêu chí Đề án 1 triệu héc-ta lúa, với quy mô 50ha/mô hình. Lãnh đạo Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Sở NN&MT TP Cần Thơ thông tin, nhờ áp dụng các công nghệ mới và máy móc cơ giới chính xác phục vụ gieo sạ, chăm sóc lúa mà nông dân có thể giảm 40-50% lượng giống sử dụng, giảm 20-30% lượng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật sử dụng, trong khi năng suất, chất lượng lúa lại tăng.

Các công nghệ mới, nhất là công nghệ 4.0 đã giúp giảm chi phí và nâng cao hiệu quả sản xuất rõ nét. Lãnh đạo Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, Bộ NN&MT, nhiều công nghệ tiên tiến đã được áp dụng vào quá trình phát triển sản xuất lúa chất lượng cao và phát thải thấp tại vùng ĐBSCL, nhất là áp dụng công nghệ số và công nghệ cơ giới hóa chính xác.

Việc đẩy mạnh áp dụng công nghệ trong canh tác lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại ĐBSCL không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế rõ rệt mà còn thể hiện bước chuyển quan trọng trong tư duy sản xuất nông nghiệp bền vững. Những mô hình “lúa thông minh”, canh tác số hóa và tiết kiệm tài nguyên đang mở ra hướng đi mới giúp vùng đất này vừa đảm bảo an ninh lương thực, vừa giảm thiểu tác động môi trường, góp phần nâng cao vị thế gạo Việt trên trường quốc tế.

Trung Thành