Phát triển thương hiệu chè shan tuyết, tạo sinh kế cho đồng bào dân tộc ở Lai Châu

Chè shan tuyết từ lâu đã trở thành niềm tự hào của người dân Lai Châu với hương vị đậm đà, độc đáo nhờ được trồng ở độ cao trên 1.000m. Đây không chỉ là sản phẩm mang giá trị văn hóa mà còn là cây trồng chủ lực góp phần cải thiện đời sống cho hàng nghìn hộ đồng bào dân tộc thiểu số.

Nhận thấy tiềm năng to lớn đó, tỉnh Lai Châu đã triển khai nhiều giải pháp nhằm phát triển thương hiệu chè shan tuyết theo hướng bền vững. Trong đó, trọng tâm là việc quy hoạch vùng nguyên liệu, áp dụng quy trình sản xuất an toàn, nâng cao chất lượng chế biến và đẩy mạnh quảng bá ra thị trường trong và ngoài nước.

Các doanh nghiệp, hợp tác xã được khuyến khích đầu tư vào dây chuyền chế biến hiện đại, xây dựng nhãn hiệu tập thể để khẳng định chỗ đứng của chè shan tuyết trên thị trường. Đồng thời, chính quyền địa phương cũng chú trọng đào tạo, tập huấn kỹ thuật cho bà con, giúp họ sản xuất hiệu quả, tăng thu nhập. Nhờ vậy, cây chè ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong việc xóa đói giảm nghèo, tạo sinh kế bền vững cho đồng bào dân tộc nơi vùng cao Lai Châu.

Đặc biệt tại Tả Thàng, Mường Khương, Lào Cai (nay là Cao Sơn, Lào Cai) những gốc chè shan tuyết cổ thụ với hương vị thơm, ngon đậm đà đã vang danh khắp cả nước. Bản thân bà con đồng bào Mông nơi đây cũng đã nhận thức được giá trị, hiện không ngừng chăm sóc, bảo tồn và thu hái mỗi vụ, từng bước cung cấp cho các nhà máy chế biến chè một nguồn nguyên liệu siêu sạch, an toàn. Ngoài ra, tại suối Giàng, Văn Chấn, Yên Bái (nay là Văn Chấn, Lào Cai), được mệnh danh là xứ trà shan tuyết giữa đại ngàn với những rừng chè shan tuyết cổ thụ hàng trăm tuổi-di sản thiên nhiên quý giá.

Tỉnh Lai Châu có nhiều vùng chè shan tuyết cổ thụ. (Ảnh: TC). 

Tại Suối Giàng, có hơn 500ha rừng chè shan tuyết, trong đó nhiều cây đã trên 300 tuổi. Thân cây to, cành xù xì, rêu mốc phủ kín, lưu giữ linh khí của núi rừng. Hơn 90% số hộ dân của ba dân tộc Kinh, Dao, Thái của xã Nậm Búng, huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái (nay là xã Gia Hội, tỉnh Lào Cai) đều trồng chè.

Cây chè miền trung du được trồng từ năm 1968, sau hơn 30 năm đã già cỗi, không còn phù hợp thổ nhưỡng, giá chỉ khoảng 3.000 đồng/kg, cho nên tỉnh Yên Bái (cũ) đã đưa cây chè shan tuyết vào trồng đại trà, mật độ trồng 16.000 cây/ha, tạo cơ hội mới cho người làm chè. Thu nhập của người dân dao động từ 6-8 triệu đồng/người/tháng từ cây chè shan tuyết.

Đặc biệt, Đề án phát triển cây chè giai đoạn 2016-2020 của địa phương có đề cập tới việc tập trung trồng gần 3.400 ha cây chè ở các huyện vùng cao, trong đó có 800 ha chè shan tuyết trồng mật độ cao với 16 nghìn bầu/ha tại xã Gia Hội, Nậm Búng (Văn Chấn, Yên Bái) nay là Gia Hội, Văn Chấn (Lào Cai); đồng thời phát triển các vùng chè shan tuyết tại các huyện Suối Giàng, Phình Hồ, Suối Bu, Sùng Đô, Nậm Mười... và gắn với du lịch sinh thái.

Ngoài ra, để phát triển cây chè bền vững, trong năm 2024, Yên Bái (cũ), Lào Cai (mới) cũng đã nâng cao chất lượng cây chè bằng các tiêu chuẩn VietGAP, chứng nhận chè hữu cơ, chứng nhận sản phẩm OCOP 4 sao cho 10 sản phẩm, OCOP 3 sao cho tám sản phẩm. Sản phẩm chè shan tuyết được cấp chỉ dẫn địa lý “Suối Giàng Văn Chấn” cho 5 đơn vị.

Thời gian qua, việc phát triển các loại cây trồng chủ lực nói chung, nhất là phát triển cây chè gắn với vùng chế biến và tiêu thụ sản phẩm đã mở ra cơ hội giúp nâng cao giá trị sản phẩm nông nghiệp, phát triển mạnh các sản phẩm sạch, sản phẩm có nguồn gốc chất lượng cao và tạo ra sự liên kết giữa các vùng sản xuất; từ đó xây dựng thương hiệu hàng hóa của từng địa phương, góp phần tăng thu nhập, nâng cao chất lượng cuộc sống của bà con nông dân.

Đặc biệt, các địa phương trong đó có Lào Cai đang phát triển, phục tráng giống chè cổ trên địa bàn để nâng cao giá trị vùng trồng chè; quảng bá, giới thiệu sản phẩm để ngày càng có nhiều người biết đến và tin dùng, tạo thị trường tiêu thụ ổn định, giúp đồng bào ở đây có thu nhập cao hơn từ cây chè cổ thụ.

Đặc biệt hơn, vùng chè shan tuyết Suối Giàng, xã Văn Chấn, Yên Bái (nay là xã Văn Chấn, tỉnh Lào Cai) được công nhận là vùng chè di sản đã được Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam công nhận là Cây Di sản Việt Nam vào năm 2016. Vài năm trở lại đây, nhờ cây chè shan tuyết cổ thụ, đời sống của bà con địa phương đã được cải thiện, ngày càng tốt hơn.

Người dân Lai Châu chế biến chè thủ công. (Ảnh: QA). 

Lãnh đạo xã Văn Chấn, tỉnh Lào Cai đã nhấn mạnh, vùng chè của Văn Chấn không chỉ có giá trị về kinh tế mà còn mang ý nghĩa lịch sử, văn hóa và du lịch, góp phần quan trọng vào việc bảo tồn và phát triển bền vững của địa phương. Ở đó, mỗi búp trà mang hương vị đặc sắc của núi rừng Tây Bắc, đồng thời mang theo trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sức khỏe cộng đồng, gìn giữ bản sắc văn hóa vùng đồng bào dân tộc thiểu số, bảo vệ và xây dựng môi trường xanh, thích ứng với biến đổi khí hậu.

Hiện nay, địa phương đang phối hợp với 1 đơn vị doanh nghiệp khai thác hiệu quả rừng chè cổ thụ, giao cho bà con bản địa quản lý từng gốc chè và có chương trình phối hợp bảo vệ cũng như nhân rộng nguồn gen chè shan tuyết trên địa bàn, đáp ứng hiệu quả yêu cầu phát triển bền vững. Ngoài ra, cấp Ủy, chính quyền địa phương cùng doanh nghiệp đang tích cực tăng cường liên kết, phối hợp, sản xuất các sản phẩm trà từ vùng nguyên liệu địa phương theo tiêu chuẩn của Hoa Kỳ, Đức và Australia, đáp ứng yêu cầu của người tiêu dùng cả trong và ngoài nước.

Đáng chú ý, 3 dòng sản phẩm hoàng trà, hồng trà và bạch trà đang nằm trong kế hoạch triển khai xét làm quy trình công nhận sản phẩm OCOP 5 sao. Phát triển thương hiệu chè shan tuyết không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn góp phần giữ gìn giá trị văn hóa truyền thống gắn liền với đời sống của đồng bào dân tộc Lai Châu.

Đây là hướng đi giúp nâng cao sức cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường, đồng thời mở rộng cơ hội xuất khẩu, đưa thương hiệu chè shan tuyết vươn xa. Quan trọng hơn, khi cây chè trở thành nguồn thu ổn định, bà con có điều kiện cải thiện đời sống, nâng cao dân trí và gắn bó lâu dài với quê hương.

Với cách làm bài bản, Lai Châu đã và đang tận dụng những lợi thế, thuận lợi để biến cây chè thành biểu tượng phát triển bền vững, từ đó khẳng định thương hiệu nông sản Việt Nam. Đồng thời tạo nền tảng vững chắc để nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho đồng bào dân tộc thiểu số trong hiện tại và những năm tiếp theo.

Bích Thu