Các đại biểu tham dự Hội thảo,
Tham dự Hội thảo có 280 đại biểu, trong đó có 87 học giả quốc tế, 68 đại diện đến từ 36 cơ quan đại diện nước ngoài tại Việt Nam, hơn 100 học giả, đại biểu Việt Nam, cùng nhiều phóng viên đến từ 58 hãng thông tấn, truyền hình trong nước và nước ngoài.
Phát biểu khai mạc Hội thảo, PGS.TS. Nguyễn Vũ Tùng, Giám đốc Học viện Ngoại giao nhận định Hội thảo quốc tế về Biển Đông sau 10 năm tổ chức thành công đã được biết đến là một sự kiện học thuật uy tín về chủ đề Biển Đông được giới học giả mong đợi, là diễn đàn quy tụ các chuyên gia hàng đầu của khu vực và thế giới thảo luận về các vấn đề an ninh biển, luật biển, phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường biển; trở thành điểm gặp gỡ, kết nối, chia sẻ giữa những người có cùng quan tâm chung đến khu vực và Biển Đông; tạo động lực cho các nghiên cứu về Biển Đông ở trong và ngoài nước.
PGS.TS Nguyễn Vũ Tùng nhấn mạnh 5 điểm mới của Hội thảo Biển Đông lần thứ 11 là: (i) khuyến khích một cách nhìn rộng mở về Biển Đông như là vùng biển kết nối các đại dương, nơi gặp gỡ lợi ích giữa các nước trong và ngoài khu vực, duy trì sự tôn nghiêm của luật pháp quốc tế (ii) quan tâm đến sự liên thông thống nhất giữa các vùng biển và đại dương và là sự kéo dài của các lục địa; (iii) các phiên thảo luận được thiết kế theo hướng khuyến khích sự tham gia sâu rộng hơn của giới hoạch định và thực thi chính sách; (iv) có một phiên thảo luận riêng về Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982 nhân dịp kỷ niệm 25 năm có hiệu lực và 25 năm Việt Nam phê chuẩn Công ước; (v) hội thảo lần đầu tiên nhận được sự hỗ trợ của một số lượng lớn các nhà tài trợ trong và ngoài nước.
PGS.TS. Nguyễn Vũ Tùng, Giám đốc Học viện Ngoại giao phát biểu khai mạc Hội thảo,
Phát biểu tại phiên khai mạc Hội thảo, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Lê Hoài Trung khẳng định vai trò của quan trọng của Biển Đông, không gian của nhiều tuyến đường hàng hải quan trọng và nhộn nhịp hàng đầu thế giới, cầu nối giao thương giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, giữa châu Á và châu Đại Dương, là cấu phần của nhiều sáng kiến khu vực quan trọng, do đó duy trì hoà bình, ổn định, hợp tác, phát triển ở Biển Đông là lợi ích và trách nhiệm chung của không chỉ các nước trong khu vực mà còn của cộng đồng quốc tế.
Nhận định trong những năm qua, hợp tác ở Biển Đông đã được đẩy mạnh cả trên khuôn khổ song phương, nhiều bên và đa phương, cơ hội có nhiều, song các nước trong khu vực cũng phải đối phó với các thách thức, trong đó có các hoạt động nghiêm trọng vi phạm luật pháp quốc tế xảy ra trên biển, kể cả vùng biển của Việt Nam, việc đơn phương diễn giải luật pháp quốc tế trái với chuẩn mực và lợi ích chung của cộng đồng quốc tế làm giảm lòng tin vào hiệu lực của hệ thống luật pháp quốc tế, xói mòn thượng tôn pháp luật và có thể trở thành các tiền lệ nguy hiểm đe doạ hoà bình, an ninh của khu vực và quốc tế, Thứ trưởng Lê Hoài Trung bày tỏ mong muốn Hội thảo Biển Đông năm nay sẽ tiếp tục đề cao đối thoại thẳng thắn, tổng kết các kinh nghiệm hay để nghiên cứu áp dụng tại Biển Đông với tinh thần chủ động, sáng tạo, góp phần xây dựng Biển Đông thành một giao lộ an toàn, một vùng biển hoà bình, hữu nghị và hợp tác phục vụ lợi ích chung của cộng đồng khu vực và quốc tế, đồng thời hoan nghênh Hội thảo tiếp cận vấn đề Biển Đông từ góc độ rộng lớn hơn, trong liên kết với các vùng biển và đại dương quan trọng khác của nhân loại như các vùng cực, Biển Hoa Đông, Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương.
Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Lê Hoài Trung phát biểu tại phiên khai mạc Hội thảo,
Tâm điểm của ngày thứ nhất Hội thảo là phiên kỷ niệm 25 năm Công ước LHQ về luật biển có hiệu lực. Các đại biểu đề cao vai trò của luật pháp quốc tế, nhất là UNCLOS 1982. Công ước là một thể chế pháp lý toàn diện, cân bằng lợi ích quốc tế với lợi ích quốc gia của tất cả các nước, kể cả các nước không có biển nên cần được triển khai ở cả cấp độ quốc gia và cấp độ quốc tế. Các đại biểu kỳ cựu là nhân chứng lịch sử quá trình đàm phán Công ước, các thẩm phấn/cựu thẩm phán Toà án Quốc tế về Luật biển (ITLOS) đánh giá, sau 25 năm có hiệu lực, Công ước đã vượt qua thử thách thời gian, chứng minh được hiệu quả trong việc thiết lập trật tự trên biển, tạo nên một khuôn khổ hệ thống pháp lý toàn diện về quản trị biển và xứng đáng được gọi là hiến chương đại dương.
Các chuyên gia nhấn mạnh Công ước vẫn phù hợp trong việc quản lý các vấn đề mới nổi trên biển và khẳng định vai trò của cơ quan tài phán trong việc tư vấn, giải thích, bổ sung và phát triển Công ước, góp phần hoàn thiện luật biển và giải quyết hòa bình tranh chấp trong tương lai. Bàn về vai trò của các thể chế đa phương trong củng cố môi trường thượng tôn pháp luật và tìm kiếm giải pháp cho vấn đề Biển Đông, các đại biểu khẳng định ASEAN có vai trò quan trọng trong kiến trúc khu vực nói chung và kiểm soát, quản lý tranh chấp Biển Đông nói riêng. ASEAN tiếp tục đóng vai trò “trung tâm” trong việc xây dựng cơ chế hợp tác khu vực, dung hoà lợi ích của các nước lớn trong bối cảnh các nước lớn cạnh tranh gay gắt nhằm xây dựng trật tự khu vực có lợi. Trong đó ASEAN đã thông qua Tầm nhìn Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
Đây là sáng kiến kịp thời, phản ánh các nguyên tắc chính của ASEAN, gồm bao trùm, bổ sung lẫn nhau, trật tự dựa trên luật lệ theo luật pháp quốc tế, và vai trò của các cơ chế do ASEAN dẫn dắt như là nền tảng cho đối thoại và triển khai hợp tác ở khu vực. Đây cũng là bước phát triển tích cực và là tư tưởng chung của cộng cồng quốc tế. Nhiều ý kiến nhấn mạnh vai trò quan trọng của ASEAN trong việc thúc đẩy hợp tác biển, và xây dựng các quy tắc hành xử theo luật pháp quốc tế 3 và xây dựng trật tự thượng tôn pháp luật trên Biển Đông.
Có ý kiến cho rằng ASEAN và các diễn đàn do ASEAN dẫn dắt được các đại biểu đánh giá “là con đường giúp Biển Đông thoát khỏi tình trạng phức tạp”. ASEAN tích cực thúc đẩy Trung Quốc triển khai đầy đủ và hiệu quả DOC và đàm phán một COC hiệu quả, hiệu lực và toàn diện. Việc đàm phán COC cần minh bạch, phù hợp với các quy định của luật pháp quốc tế, nhất là UNCLOS 1982 và không loại trừ quyền lợi của các bên thứ ba. ASEAN ủng hộ thượng tôn luật lệ nhằm tìm kiếm giải pháp hoà bình, lâu dài và toàn diện cho tranh chấp Biển Đông theo quy định của luật pháp quốc tế, đặc biệt là UNCLOS 1982. Vai trò của Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc (ĐHĐ LHQ) cũng được các đại biểu khẳng định, cho rằng ĐHĐ LHQ là nơi phù hợp để giải quyết các vấn đề hoà bình và an ninh thế giới, gồm Biển Đông. ĐHĐ LHQ có số lượng quốc gia lớn nhất so với các thể chế đa phương khác, do đó có thể thúc đẩy thượng tôn pháp luật quốc tế, đặc biệt là UNCLOS 1982, cung cấp nền tảng cho các nước nêu vấn đề Biển Đông và thúc đẩy giải quyết hoà bình tranh chấp.
Ngày 7/11, Hội thảo sẽ diễn ra với 6 phiên bàn tròn tổ chức song song và 2 phiên toàn thể tổng kết. Các phiên bàn tròn song song gồm: (i) Giảm thiểu “vùng xám” để tăng cường quản lý biển; (ii) Bảo tồn nguồn cá cho thế hệ tương lai; (iii) Giải cứu đại dương khỏi ô nhiễm; (iv) Tranh chấp ở Biển Hoa Đông; (v) Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương: Sự hội tụ của hai đại dương; (vi) Các vùng địa cực: Những biên giới mới. Các phiên toàn thể gồm: Ngăn ngừa sự cố và xây dựng lòng tin và Củng cố nền tảng hòa bình và trật tự dựa trên luật lệ./.