Bảo tồn, tái tạo hệ sinh thái vườn quốc gia Tràm Chim trong bối cảnh biến đổi khí hậu

Trước những biến động khí hậu và tác động từ con người, Đồng Tháp đang triển khai nhiều giải pháp nhằm bảo tồn và tái tạo hệ sinh thái quý giá này. Các chương trình điều tiết mực nước, phục hồi thảm thực vật, kết hợp nghiên cứu khoa học và tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng được đẩy mạnh.

Đặc biệt, việc áp dụng mô hình quản lý nước linh hoạt giúp duy trì môi trường sống thuận lợi cho các loài chim di trú, trong đó có sếu đầu đỏ – loài biểu tượng của Tràm Chim. Song song đó, địa phương khuyến khích phát triển du lịch sinh thái gắn với bảo tồn, tạo sinh kế bền vững cho người dân vùng đệm.

Những nỗ lực này không chỉ góp phần phục hồi cân bằng tự nhiên, bảo vệ đa dạng sinh học mà còn khẳng định cam kết của Đồng Tháp trong việc hài hòa giữa bảo tồn thiên nhiên và phát triển kinh tế xanh. Nhằm gìn giữ “lá phổi xanh” của vùng Đồng Tháp Mười, thời gian qua, Ban quản lý của Vườn quốc gia Tràm Chim tiếp tục đẩy mạnh công tác bảo tồn và tái tạo hệ sinh thái đất ngập nước.

Đặc biệt, tỉnh Đồng Tháp đang đẩy mạnh thực hiện Đề án "Bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ tại Vườn quốc gia Tràm Chim giai đoạn 2022 - 2032". Gần 3 năm qua, Vườn quốc gia Tràm Chim tích cực cải tạo, phục hồi hệ sinh thái và sinh cảnh sống của sếu đầu đỏ, hướng đến phục hồi và bảo tồn các giá trị về đa dạng sinh học điển hình của vùng đất ngập nước Đồng Tháp Mười xưa.

Sếu đầu đỏ di cư về vườn Tràm Chim. (Ảnh: NVH). 

Trước đây, khu vực Gò Lao Vôi thuộc phân khu A1 (Vườn quốc gia Tràm Chim) có có bãi năng kim tự nhiên, từng là nơi tìm thức ăn quen thuộc của đàn sếu đầu đỏ. Tuy nhiên, vì nhiều nguyên nhân, diện tích bãi năng kim dần bị thu hẹp.

Với sự nỗ lực, kiên trì khôi phục hệ sinh thái của Vườn quốc gia Tràm Chim, để sếu đầu đỏ có nguồn thức ăn tự nhiên và có thể quay trở lại trú ngụ quanh năm, hiện nay, cánh đồng năng kim dần phục hồi, đang xanh mướt, phát triển tốt trong mùa nước nổi. Để có kết quả nói trên, Vườn quốc gia Tràm Chim đã tiến hành đốt chủ động để giải quyết lớp thực bì, cày xới đất nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho năng kim phát triển, đồng thời kiểm soát độ pH của đất.

Tuy nhiên, yếu tố then chốt là việc điều tiết mực nước hợp lý theo từng mùa giúp hệ sinh thái động vật, thực vật nơi đây dần phục hồi, phát triển. Lãnh đạo Trung tâm Bảo tồn, Vườn quốc gia Tràm Chim cho biết, gần 3 năm qua, với nhiều giải pháp đồng bộ, đã phục hồi quần xã năng kim rộng gần 100 ha ở khu vực vùng lõi Vườn quốc gia Tràm Chim.

Chất lượng quần xã năng kim phục hồi và tạo củ rất tốt, tiền đề quan trong cho việc chủ động chuẩn bị nguồn thức ăn thiên nhiên ưa thích cho sếu đầu đỏ. Cùng với bãi năng kim, hệ sinh thái rừng tràm cũng đang hồi sinh mạnh mẽ tại phân khu A1, nơi từng xảy ra vụ cháy vào tháng 6/2024 với diện tích hơn 20 ha.

Bên cạnh những cây tràm cháy đen, rất nhiều cây tràm non đã vươn mình mạnh mẽ, có những cây cao gần 2m. Đại diện Hội Sếu quốc tế cho rằng, để rừng tràm phát triển bền vững, cần có sự điều tiết nước theo mùa, có mùa khô và mùa nước để rễ cây tràm có thể phát triển.

Sự phát triển của hệ thực vật đặc hữu tại Vườn quốc gia Tràm Chim cho thấy việc quản lý nước tại nơi đây đang đi đúng hướng, giúp các loài thực vật bản địa phục hồi và phát triển một cách tự nhiên. Cũng nhờ sự điều tiết thủy văn hợp lý, các quần thể hoa hoàng đầu ấn, lúa ma cùng những loài thủy sinh đặc trưng của vùng đất ngập nước Đồng Tháp Mười xưa kia đã xuất hiện trở lại ở Tràm Chim như: hoa nhĩ cán tím, nhĩ cán vàng (rong trứng), hoa súng trắng.

Gần đây, nhiều loài chim quý hiếm như le khoang cổ, chim cà kheo, vịt mồng, giang sen và nhiều loài chim di cư khác đã chọn Vườn quốc gia Tràm Chim làm điểm dừng chân, tìm chức ăn và sinh sản. Đặc biệt, trong năm 2024, Vườn quốc gia Tràm Chim chào đón sự xuất hiện trở lại của một số cá thể sếu đầu đỏ tại phân khu A5, tín hiệu đáng mừng cho Đề án bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ. Theo lãnh đạo Vườn quốc gia Tràm Chim, vườn tiếp giáp với 4 xã, gồm: Tràm Chim, Phú Thọ, Tam Nông và An Hòa, tổng diện tích hơn 7.300 ha, là một trong những vùng đất ngập nước còn sót lại mang đặc trưng tiêu biểu của hệ sinh thái Đồng Tháp Mười xưa.

Đây là khu vực có tầm quan trọng đặc biệt về đa dạng sinh học, nơi bảo tồn hàng trăm loài thực vật, chim nước và thủy sinh vật quý hiếm. Năm 2012, Tràm Chim được quốc tế công nhận là khu Ramsar thứ 4 của Việt Nam và là khu Ramsar thứ 2.000 của thế giới. Điều này khẳng định vị trí và vai trò của Tràm Chim trong mạng lưới các vùng đất ngập nước có giá trị toàn cầu về sinh thái, bảo tồn thiên nhiên.

Bảo vệ hệ sinh thái tại Vườn quốc gia Tràm Chim có ý nghĩa quan trọng trong bảo tồn đa dạng sinh học. (Ảnh: Internet).

Hệ sinh thái tại Tràm Chim gồm đồng cỏ ngập nước theo mùa, các loài thực vật bản địa như năng kim, lúa ma và rừng tràm, tạo nên sinh cảnh đặc biệt phù hợp cho các loài chim nước cư trú và kiếm ăn. Trước đây, Vườn quốc gia Tràm Chim là nơi cư trú của quần thể lớn sếu đầu đỏ với số lượng ghi nhận có năm hơn 1.000 cá thể. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân, số lượng sếu về Tràm Chim suy giảm nghiêm trọng theo thời gian.

Những năm gần đây, lượng sếu về gần như bằng 0, chẳng hạn các năm 2020, 2022 và 2023 không ghi nhận cá thể sếu nào về Vườn quốc gia Tràm Chim. Vì vậy, UBND tỉnh Đồng Tháp đã phê duyệt, công bố và đang thực hiện Đề án "Bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ tại Vườn quốc gia Tràm Chim giai đoạn 2022 - 2032". Đề án bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ không chỉ là vấn đề bảo tồn loài động vật quý hiếm (có tên trong Sách đỏ thế giới), mà còn là minh chứng cho sự cam kết mạnh mẽ, quyết liệt của Đồng Tháp trong việc chủ động đầu tư ngân sách, vận động nguồn lực xã hội cùng chung tay bảo tồn đa dạng sinh học, bảo vệ hệ sinh thái nguyên thủy của vùng đất ngập nước Đồng Tháp Mười xưa.

Thành công của đề án vừa có ý nghĩa về môi trường - đa dạng sinh học, vừa góp phần xây dựng hình ảnh Đồng Tháp là điểm đến du lịch sinh thái đặc sắc, mang lại lợi ích kinh tế và niềm tự hào cho người dân địa phương.

Công tác bảo tồn và tái tạo hệ sinh thái tại Vườn quốc gia Tràm Chim không chỉ mang ý nghĩa bảo vệ môi trường mà còn là nền tảng cho phát triển bền vững của Đồng Tháp. Việc phục hồi đa dạng sinh học, duy trì cân bằng sinh thái và phát huy giá trị đất ngập nước giúp Tràm Chim tiếp tục là “lá phổi xanh” của vùng Đồng Tháp Mười. Đây cũng là minh chứng cho hướng đi đúng đắn của địa phương trong việc gắn kết giữa bảo tồn thiên nhiên, ứng phó biến đổi khí hậu và phát triển kinh tế sinh thái hài hòa, bền vững.

Thanh Tú