Khu bảo tồn thiên nhiên Ea Sô được xem là một trong những vùng sinh thái đặc sắc của Tây Nguyên với diện tích gần 27.000 ha rừng tự nhiên. Đây là nơi cư trú của hàng trăm loài động, thực vật quý hiếm, trong đó có nhiều loài được ghi trong Sách đỏ Việt Nam và thế giới.
Đồng thời, là khu rừng đặc dụng có tính đa dạng sinh học cao, có nhiều sinh cảnh độc đáo đặc trưng của khu vực chuyển tiếp giữa Tây Nguyên với khu vực Duyên hải miền Trung. Nơi đây tập trung 709 loài thực vật, 44 loài thú, 158 loài chim và 23 loài bò sát.
Về thú, có ít nhất 30 loài thú thuộc 15 họ và 6 bộ, trong đó nhóm đa số là bộ linh trưởng gồm 6 loài, bộ ăn thịt có 8 loài, bộ guốc chẵn và bộ gặm nhấm có 7 loài. Trong số này, có 12 loài nằm trong danh sách nguy cấp của IUCN năm 2025 và 21 loài nằm trong Sách đỏ Việt Nam năm 2024, đặc biệt có 5 loài cực kỳ nguy cấp là voọc bạc Trường Sơn, tê tê Java, cầy giông sọc, cheo cheo lưng bạc, bò rừng.
Về chim, ghi nhận có tổng cộng 179 loài thuộc 19 bộ, 54 họ; 5 loài thuộc danh sách nguy cấp của IUCN năm 2025 là công xanh, hồng hoàng, diều núi, diều cá bé, vẹt ngực đỏ; 8 loài nằm trong Sách đỏ Việt Nam năm 2024, trong đó có 4 loài nguy cấp là công xanh, hồng hoàng, dù dì Nepal, diều cá bé…
Tuy nhiên, Khu bảo tồn thiên nhiên Ea Sô cũng đang chịu nhiều áp lực từ nạn khai thác gỗ, săn bắt trái phép và tác động ngày càng rõ nét của biến đổi khí hậu. Trước thực trạng đó, lực lượng kiểm lâm và chính quyền địa phương đã tăng cường tuần tra, ứng dụng công nghệ trong giám sát rừng, đồng thời phối hợp với cộng đồng dân cư vùng đệm để nâng cao ý thức bảo vệ rừng.
Đáng chú ý, thảm thực vật tại Khu bảo tồn thiên nhiên Ea Sô đa dạng với hơn 16.000 ha rừng lá rộng thường xanh, gần 5.700 ha rừng nửa rụng lá, 133 ha rừng khộp, gần 4.300 ha trảng cỏ, cây bụi, gỗ rải rác, 598 ha rừng trồng, 28,5 ha mặt nước.
Khu bảo tồn thiên nhiên Ea Sô có tính đa dạng sinh học cao.
Sự đa dạng về kiểu thảm thực vật và các kiểu sinh cảnh khác nhau tại Khu bảo tồn thiên nhiên Ea Sô tạo điều kiện thuận lợi về nguồn thức ăn, điều kiện cư trú cho nhiều loài động vật, góp phần hình thành nên khu hệ động vật rừng khá phong phú về thành phần loài và có tính riêng biệt, đặc hữu.
Cùng với đó, cảnh quan đồng cỏ mà Khu bảo tồn thiên nhiên Ea Sô sở hữu hầu như không tìm thấy ở bất cứ khu rừng đặc dụng nào trong nước, vì vậy được xem là cảnh quan đặc hữu của Ea Sô, đóng góp vào việc bảo tồn đa dạng sinh học cũng như cung cấp tiềm năng cho du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng.
Trước thực tế trên, nhiều mô hình sinh kế bền vững được triển khai nhằm giảm áp lực lên tài nguyên rừng, qua đó khuyến khích người dân cùng tham gia gìn giữ hệ sinh thái. Việc bảo tồn đa dạng sinh học tại Ea Sô không chỉ góp phần bảo vệ môi trường sống của nhiều loài động, thực vật mà còn mang ý nghĩa quan trọng trong việc duy trì cân bằng sinh thái tự nhiên.
Cục Bảo tồn thiên nhiên và Đa dạng sinh học (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, Khu bảo tồn thiên nhiên Ea Sô rất quan trọng trong hệ sinh cảnh rừng nhiệt đới thường xanh xen kẽ những thảm cỏ rộng lớn và ẩm ướt quanh năm, hiếm có ở Việt Nam và cả khu vực Đông Nam Á. Hệ sinh cảnh đặc trưng này là điều kiện lý tưởng để cho các loại thú móng guốc sinh tồn và phát triển, nhất là bò rừng, bò tót lông xám quý hiếm trên thế giới hiện nay.
Ngoài ra, do địa hình vùng rừng Ea Sô bị chia cắt mạnh trong suốt quá trình kiến tạo địa chất hàng triệu năm nên đã hình thành vô số thác, ghềnh, vách đá hiểm trở… tạo nên bức tranh thiên nhiên hùng vĩ, hoang sơ hiếm có trên cao nguyên Đắk Lắk. Nơi đây cũng có nhiều thuận lợi để phát triển du lịch sinh thái. Vào cuối năm 2023, Thường trực Tỉnh ủy Đắk Lắk đã thống nhất chủ trương về việc xây dựng Dự án đầu tư nâng hạng Khu bảo tồn thiên nhiên Ea Sô thành Vườn Quốc gia Ea Sô với mục đích góp phần bảo tồn mẫu chuẩn hệ sinh thái rừng chuyển tiếp giữa Tây Nguyên và duyên hải miền Trung; phục vụ nghiên cứu khoa học, giáo dục môi trường, khai thác tiềm năng du lịch sinh thái, góp phần phát triển kinh tế - xã hội.
Lực lượng chức năng tuần tra bảo vệ tại Khu Bảo tồn thiên nhiên Ea Sô. (Ảnh minh họa). Do đó, tháng 5/2024, UBND tỉnh Đắk Lắk có quyết định phê duyệt Đề án Du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí tại Ban quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Ea Sô giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045. Ban quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Ea Sô cho biết, sau khi đề án được phê duyệt, Ban quản lý đã chủ trì, phối hợp với tổ chức, cá nhân lập dự án du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí theo phương thức tự tổ chức, liên kết hoặc cho thuê môi trường rừng phù hợp với đề án du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí được phê duyệt.
Về hoạt động nghiên cứu khoa học, giảng dạy, thực tập trong rừng đặc dụng, Ban quản lý Khu bảo tồn đã thực hiện ký cam kết hợp tác, phối hợp trong công tác nghiên cứu khoa học với Viện Lâm nghiệp Nam Trung bộ và Tây Nguyên để triển khai một số đề tài nghiên cứu tại lâm phần Khu bảo tồn thiên nhiên Ea Sô. Ban quản lý cũng đã tổ chức hợp tác nghiên cứu khoa học, đào tạo với các trường đại học, các nhà khoa học, các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước, thực hiện nghiên cứu và đưa ra các giải pháp hiệu quả để làm tốt công tác quản lý bảo vệ rừng và bảo tồn giám sát đa dạng sinh học tại Khu bảo tồn.
Ngoài ra, tìm kiếm, tiếp cận và xây dựng mối liên hệ với các chương trình dự án trong và ngoài nước để tăng cường hiệu quả trong việc nghiên cứu, giám sát và bảo tồn đa dạng sinh học một số loài đặc trưng nguy cấp, quý hiếm.
Trong giai đoạn tiếp theo, trên cơ sở số liệu điều tra đa dạng sinh học Ban quản lý Khu Bảo tồn thiên nhiên Ea Sô sẽ xây dựng kế hoạch quản lý, bảo vệ, bảo tồn hiệu quả sự đa dạng sinh học trong thời gian tới. Hiện nay, đơn vị đang triển khai đề án du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí tại khu bảo tồn giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045, với tổng vốn đầu tư gần 150 tỷ đồng;
Đồng thời, tham mưu ngành nông nghiệp và môi trường, Ủy ban nhân dân tỉnh Đắk Lắk đẩy nhanh tiến độ sáp nhập Ban Quản lý Khu Bảo tồn thiên nhiên Ea Sô, Ban Quản lý rừng phòng hộ đầu nguồn Krông Năng và thăng hạng lên vườn quốc gia để có thêm nguồn lực quản lý, bảo tồn sự đa dạng sinh học tại đây.
Thanh Hằng