Trong những ngày vào vụ mới ở Vĩnh Long, hình ảnh nông dân tự tin xịt vi sinh trên ruộng lúa đã trở nên quen thuộc. Ít ai nghĩ rằng trước đây chính họ còn băn khoăn, thậm chí cho rằng “đốt đồng vẫn nhanh nhất”.
Nhưng nhờ dự án hỗ trợ của GAHP, với nguồn tài trợ từ Chính phủ Vương quốc Anh thông qua Bộ Môi trường, Thực phẩm và Nông thôn (Defra), phối hợp cùng VACNE và Trường Đại học Nguyễn Tất Thành, những người nông dân ấy đã thay đổi và trở thành lực lượng đi đầu trong thực hành nông nghiệp xanh. Đó không còn là câu chuyện của kỹ thuật, mà là câu chuyện của sự thay đổi tư duy. Và sự thay đổi đó, bắt đầu từ những điều rất đời thường.
Bỏ “chất hoá học” để chuyển sang vi sinh
Theo chia sẻ của ông Lê Văn Hùng, cử tri ấp 1, xã Quới An cho biết, từ trước đến nay, ông vẫn luôn quen thuộc với các sản phẩm như thuốc diệt cỏ, thuốc trừ sâu, thuốc bảo vệ thực vật và phân bón hoá học,... cũng như chưa từng được tiếp cận hướng đi mới là vi sinh cho lúa.
Sau khi được ấp vận động tham gia lớp tập huấn mô hình xử lý rơm rạ sau thu hoạch, cũng như được giao 9000m2 đất thí điểm và lượng chế phẩm vi sinh tương ứng, ông mới bắt tay vào thực hiện. Vụ đầu tiên, ông chỉ dám dùng 50% số vi sinh được hỗ trợ, phần vì sợ xịt sai liều lượng được hướng dẫn, phần vì vẫn còn bán tín bán nghi “liệu có tốt hơn thuốc bảo vệ thực vật không?”
Ông Văn Hùng, cử tri ấp 1, xã Quới An - Vĩnh Long từ bỏ thuốc bảo vệ thực vật để chuyển sang sử dụng vi sinh.
Ông cho biết thêm: “Vi sinh lúc đầu còn hơi đặc quánh quá, tôi phải dùng tay gỡ từng cục dẻo ra pha cho loãng. Mà khó cái là xịt theo hướng dẫn kỹ sư không đúng liều được,” ông kể lại, vừa cười vừa thừa nhận mình lúc ấy lúng túng vì dùng “công nghệ mới”. Nhưng rồi ruộng “xanh lại” đã trả lời thay cho nỗi lo của ông.
Chỉ vài ngày sau khi phun, ông thấy điều mà trước nay việc cày vùi rơm chưa từng làm được: Rơm rạ được phân huỷ, mủn ra trong thời gian ngắn; không còn hiện tượng thối gốc; lúa con lên đều, không chết, gãy rải rác; lúa lộn giảm mạnh, cũng như đất được “thoáng” hơn rõ rệt khi bước xuống ruộng.
Ông Hùng sử dụng vi sinh cho gốc rạ để xử lý rơm rạ cho mùa vụ mới.
“Có nửa số vi sinh mà ruộng đã tốt vậy, tôi mừng lắm”, ông nói. Rồi ông cất 50% vi sinh còn lại để dành vụ sau. Không phải vì tiếc, mà vì đã tin rằng đây là thứ giúp ông chủ động được cả đất đai lẫn vụ mùa. Khi được hỏi liệu có mua vi sinh khi hết hàng hỗ trợ, ông gật đầu trả lời: “Dù khi dùng hết vi sinh đợt này, thì sau này tôi sẽ mua để dùng tiếp, thay thế hẳn thuốc bảo vệ thực vật. Nó tiết kiệm chi phí, năng suất lúa tăng, xử lý rơm rạ gọn hơn nhiều so với phân bón.”
Đó là dấu hiệu đầu tiên của việc nông dân “làm chủ công nghệ”, không còn chờ hỗ trợ, mà biết chủ động đầu tư.
Cách đó không xa, ông Đặng Văn Tám, cũng thuộc ấp 1, đã đi qua gần như tất cả các cách xử lý rơm rạ: Vùi rơm, gom rơm cho bò, phơi rơm trồng nấm… Riêng đốt rơm, ông nói mình “ít đốt vì rơm đâu còn đủ mà đốt”. Vậy mà đất ruộng của ông vẫn luôn cùng một tình trạng: Đất thoái hoá, lúa còi, đỏ thân; lúa ma và lúa lộn mọc lên tua tủa; sâu bệnh đeo bám mỗi vụ; phân bón tốn kém mà hiệu quả chẳng bao nhiêu…
Ông Đặng Văn Tám - Nông dân ấp 1, xã Quới An - Vĩnh Long cảm thấy yên tâm hơn sau một thời gian sử dụng vi sinh.
“Nhiều khi gieo xong, nhìn ruộng mà tôi thấy nản” ông diễn tả bằng sự thật thà của người làm ruộng quanh năm. Vụ này, lần đầu ông xịt vi sinh theo hướng dẫn của dự án GAHP-VACNE và nhóm sinh viên trường Đại học Nguyễn Tất Thành. Kết quả đến nhanh hơn cả sự hoài nghi của ông: Rơm được phân huỷ, xử lý ngay trong vụ; lúa lộn chỉ còn vài cây lưa thưa; sâu bọ “biến mất”; lúa xanh trở lại đúng màu “lúa khỏe”.
Mô hình xử lý rơm rạ của GAHP phối hợp cùng VACNE thực hiện thí điểm cho người nông dân tại Vĩnh Long.
“Dễ làm thật. Tôi đi thăm ruộng, thấy rơm mủn hết, lúa xanh đều, tôi mới nói, vậy là mấy năm nay mình cày xới, vùi lấp rơm rạ đều không đạt được nhiều hiệu quả?” - ông Tám chia sẻ. Câu nói này, nghe qua tưởng chừng rất giản dị, nhưng lại phản ánh một bước ngoặt quan trọng: Nông dân đã không còn “làm theo thói quen” như trước, mà bắt đầu xem xét lại những gì họ đã quen suốt bao năm qua, từ cách xử lý rơm rạ đến việc canh tác mỗi vụ… Chính khoảnh khắc họ tự hỏi “Có cách nào tốt hơn không?” đã mở ra cánh cửa cho sự thay đổi mạnh mẽ và bền vững trong tư duy sản xuất.
Những người trẻ đứng sau “công nghệ xanh”
Phía sau những mô hình xử lý rơm rạ thành công này, chính là nhóm nghiên cứu sinh trẻ, những người vừa am hiểu khoa học, vừa thấu cảm đời sống nông thôn. Đặng Thị Ngọc Mai, nghiên cứu sinh Trường Đại học Nguyễn Tất Thành cho biết, khi học ngành liên quan đến sinh học - môi trường, cô mới biết sự thật rằng: Các chuyên gia cho biết, đốt rơm gây hại phổi, tim mạch, mắt; không diệt được mầm bệnh như nông dân tin; còn vô tình tiêu diệt luôn vi sinh vật có lợi trong đất, làm đất mất hữu cơ và dẫn đến ngộ độc rễ.
Đặng Thị Ngọc Mai - Nghiên cứu sinh trường Đại học Nguyễn Tất Thành (TP. Hồ Chí Minh).
Chính lý do đó đã khiến cô tham gia nghiên cứu chế phẩm vi sinh hỗ trợ dự án GAHP-VACNE để triển khai mô hình nông nghiệp xanh. Ngọc Mai đã trở thành người đi gõ cửa từng nhà nông dân, thuyết phục họ từ bỏ thói quen đã kéo dài hàng chục năm. Đối với cô, giai đoạn đầu khuyến khích người nông dân thay đổi tư duy khá khó, vì họ đã quen với việc đốt đồng là “dọn ruộng nhanh, sạch sâu bệnh”, khi kêu họ dùng thử vi sinh thì họ không tin và không muốn thử.
Nhưng “lửa thử vàng, gian nan thử sức”, cuối cùng sau nhiều nỗ lực thuyết phục, qua các lớp tập huấn cho nông dân, vụ mùa thử nghiệm đầu tiên đã được đền đáp bằng kết quả xứng đáng. Chỉ với 6 công ruộng, người nông dân đã thấy những tiềm năng mà vi sinh mang lại: Không còn ngộ độc hữu cơ; lúa ma, lúa lộn giảm thấy rõ; đất tơi xốp, dễ làm… và đặc biệt còn gia tăng thêm nguồn thu nhập ổn định cho nông dân.
Trần Vũ Hoài An - Nghiên cứu sinh trường Đại học Nguyễn Tất Thành (TP. Hồ Chí Minh).
Đối với Trần Vũ Hoài An, cũng là nghiên cứu sinh tham gia dự án GAHP-VACNE, lại nhìn nông nghiệp xanh ở góc độ dài hơi hơn: Đó là tương lai sống còn của vùng trồng lúa. Anh chia sẻ, khi hỗ trợ nông dân ấp 1, Hoài An đã từng chứng kiến những mảnh ruộng dùng hóa chất lâu năm bị chai mòn; lúa xanh không nổi vì đất không còn dinh dưỡng; năng suất giảm nhưng chi phí tăng.
Tuy nhiên, chỉ sau một thời gian sử dụng vi sinh cho lúa, nông dân thấy năng suất tăng, lúa xanh mạnh, rơm phân hủy sạch… Thậm chí, ghi nhận tình hình sau khi nông dân sử dụng vi sinh đã giảm được 70-80% lúa ma và phân huỷ hoàn toàn các gốc rơm rạ. Từ đó, cũng giảm thiểu triệt để được các công đi gặt lúa ma, công diệt cỏ, chi phí đầu vào để mua phân bón, hay thuốc diệt cỏ hay thuốc bảo vệ thực vật,...
PGS. TS Đinh Văn Phúc cùng nhóm nghiên cứu trường Đại học Nguyễn Tất Thành triển khai các phương án sản xuất vi sinh.
Đây chính là "bằng chứng sống" khi GAHP-VACNE đã đưa “công nghệ xanh” vào đúng nơi cần nó nhất. Và khi tư duy đổi, hành động cũng đổi theo. Ngày hôm nay, ở Quới An, ông Hùng vẫn giữ 50% can vi sinh trong góc nhà để chuẩn bị cho vụ tới. Ông Tám vẫn ra ruộng kiểm tra rơm tan mủn sau vài ngày xịt.
Còn nhóm sinh viên trẻ thì tiếp tục những ngày nắng gió cùng bà con, hoàn thiện từng công thức vi sinh tốt hơn. Và đó cũng là lúc họ trở thành những người truyền cảm hứng, chứ không chỉ là người làm ruộng…/.
PV