Danh lam thắng cảnh hồ Ba Bể thuộc vùng lõi của Vườn quốc gia Ba Bể tại xã Nam Mẫu, huyện Ba Bể (nay là xã Ba Bể, tỉnh Thái Nguyên) với tổng diện tích bảo tồn thắng cảnh lên đến 10.048 ha. Khu vực này không chỉ nổi bật với giá trị đa dạng sinh học mà còn mang những giá trị to lớn về địa chất, địa mạo với những cảnh quan thiên nhiên độc đáo như thác Đầu Đẳng, hẻm vực sông Năng, Ao Tiên, động Puông, đảo An Mạ, đảo Bà Góa...
Hồ Ba Bể một trong số ít hồ nước ngọt tự nhiên trên núi lớn và đẹp trên thế giới. Vùng hồ Ba Bể còn có nhiều hoạt động sinh hoạt văn hóa mang đậm bản sắc độc đáo của người dân tộc thiểu số như các lễ hội, tâm linh, tín ngưỡng. Bên cạnh đó, các xã xung quanh danh lam thắng cảnh hồ Ba Bể cũng có nhiều tài nguyên du lịch có giá trị như các hồ nước, suối, thác, hang động, di tích, khu cảnh quan nông nghiệp (ruộng bậc thang, vườn cây ăn quả, cây trà hoa vàng, vùng trồng bí xanh thơm...) và những bản làng giữ nguyên vẻ đẹp tự nhiên...
Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích quốc gia đặc biệt Danh lam thắng cảnh hồ Ba Bể vừa được Chính phủ phê duyệt là cơ sở giúp phát huy hiệu quả giá trị di tích hồ Ba Bể, hướng tới mục tiêu trở thành khu du lịch quốc gia trước năm 2030. Mục tiêu quy hoạch nhằm nhận diện đầy đủ các giá trị đặc sắc, nổi bật của Danh lam thắng cảnh hồ Ba Bể; xác định chức năng, chỉ tiêu sử dụng đất cho khu vực di tích, khu dân cư, khu vực bảo vệ môi trường sinh thái; tổ chức không gian, bố trí hệ thống hạ tầng phù hợp với các giai đoạn bảo tồn và phát huy giá trị di tích.
Hồ Ba Bể nằm giữa Vườn Quốc gia Ba Bể, là điểm đến thu hút đông đảo du khách.
Trong đó, quy hoạch tổ chức tổng thể không gian kiến trúc cảnh quan di tích sẽ tổ chức tổng thể không gian kiến trúc, cảnh quan của khu vực quy hoạch với mục tiêu lấy hồ Ba Bể làm hạt nhân, xác lập thành 4 không gian chức năng chính: Không gian phía Bắc: khai thác giá trị nổi bật về cảnh quan sông nước, thác, hang động tự nhiên, văn hóa bản địa và đầu mối kết nối Hồ Ba Bể với khu vực Na Hang (tỉnh Tuyên Quang) dọc theo sông Năng.
Không gian phía Nam: cửa ngõ phía Nam của di tích; hình thành không gian bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, kiến trúc bản địa; khai thác các giá trị cảnh quan, sinh thái, văn hóa cộng đồng và tiềm năng phát triển du lịch, dịch vụ dọc sông Lèng; Không gian phía Đông: cửa ngõ phía Đông của di tích; hình thành trung tâm đón tiếp, điều hành, khai thác các sản phẩm du lịch sinh thái, giáo dục môi trường, nghỉ dưỡng gắn với Vườn quốc gia Ba Bể.
Không gian phía Tây: không gian bảo tồn và khai thác các giá trị văn hóa của cộng đồng bản địa người Mông, kết hợp với du lịch nghỉ dưỡng, vui chơi giải trí và sinh thái. Các không gian trên được kết nối theo các trục liên kết chính có trục liên kết sinh thái tự nhiên Hồ Ba Bể; liên kết theo trục giao thông Quốc lộ 3C (đường 254 hiện tại); tuyến Khang Ninh - Na Hang; tuyến Nam Mẫu - Quảng Khê.
Ngoài ra, khu vực di tích được quy hoạch phát triển thành 19 phân khu chức năng, bảo đảm lồng ghép với các định hướng quy hoạch xây dựng, làm cơ sở triển khai những dự án thành phần. Đồng thời cũng định hướng phát huy giá trị di tích gắn với phát triển du lịch. Trong đó, đối với thị trường khách du lịch: khách du lịch trong nước sẽ là thị trường chủ đạo, hướng đến tăng dần tỷ trọng khách du lịch quốc tế; chú trọng khai thác các phân khúc khách chi trả cao và có trách nhiệm trong bảo vệ môi trường và di sản văn hóa.
Phát triển các sản phẩm du lịch đặc thù, khai thác các giá trị nổi bật về cảnh quan, địa chất: Thung lũng đá thạch nhũ (Động Hua Mạ và khu vực ven sông Lèng), Làng nhà sàn (khu vực Pác Ngòi), vùng đất ngập nước (khu vực suối Cốc Tộc), Rừng cao nguyên (khu vực Khau Qua), Sông nước (khu vực sông Năng) và Thác nước (khu vực thác Đầu Đẳng); khai thác các giá trị bản sắc văn hóa dân tộc người Tày, Mông, Dao, Nùng.
Tại khu vực này sẽ phát triển các sản phẩm du lịch đặc thù, khai thác các giá trị nổi bật về cảnh quan, địa chất.
Quy hoạch bảo tồn, tôn tạo, phát huy giá trị di tích cần bảo đảm hài hòa giữa mục tiêu bảo tồn và phát triển; bảo vệ giá trị của Danh lam thẳng cảnh Hồ Ba Bể; ổn định đời sống, bảo đảm lợi ích, sinh kế cộng đồng; nâng cấp cơ sở hạ tầng xã hội và hạ tầng kỹ thuật, phát triển du lịch, dịch vụ.
Bảo vệ vùng sinh thái, cảnh quan mặt nước gồm: Hồ Ba Bể và các nguồn sinh thủy từ sông Năng, sông Lèng và các suối lân cận: Thực hiện duy trì cảnh quan mặt nước, nạo vét định kỳ, kè chống sạt lờ dọc sông Năng và sông Lèng; quản lý hành lang bảo vệ nguồn nước của hồ Ba Bể (tối thiểu 30m), sông Lèng (tối thiều 20m); tăng cường bảo vệ và phục hồi rừng đầu nguồn, chống xói mòn, bảo vệ nguồn nước.
Bảo tồn các giá trị địa chất, địa mạo, cảnh quan địa chất đặc thù: Nghiên cứu xây dựng, hoàn thiện danh mục các địa điểm có giá trị nổi bật về cảnh quan, kiến tạo địa chất,...; thực hiện nghiên cứu khoa học kết hợp tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ và phát huy giá trị di sản địa chất.
Bảo tồn đa dạng sinh học, gồm hệ sinh thái rừng và hệ sinh thái đất ngập nước: Bảo vệ các khu vực sinh thái đất ngập nước, phục hồi các vùng rừng suy thoái; bảo tồn các loài động, thực vật quý hiếm, theo Phương án quản lý rừng bền vững Vườn quốc gia Ba Bể giai đoạn 2021 - 2030; tăng cường liên kết di tích với các khu vực lân cận, thiết lập các hành lang đa dạng sinh học liên tỉnh theo Quy hoạch vùng Trung du và miền núi phía Bắc thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Bảo vệ nghiêm ngặt rừng đặc dụng, không chuyển đổi mục đích sử dụng đất rừng tự nhiên; thực hiện trồng và khoanh nuôi tái sinh rừng, bảo tồn các khu vực rừng có giá trị đa dạng sinh học cao;
Thực hiện cho thuê môi trường rừng theo hướng bền vững, khai thác hợp lý tài nguyên rừng, bảo đảm tuân thủ các quy định của pháp luật về lâm nghiệp. Bảo vệ các bãi đẻ trứng và vùng sinh trưởng thủy sản; khoanh vùng các khu vực cấm khai thác thủy sản có thời hạn tại hồ Ba Bể, phù hợp với Quy hoạch bảo vệ và khai thác nguồn lợi thủy sản thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050.
Tổ chức nghiên cứu và khảo cổ các hang động có dấu tích thời tiền sử; tu bổ và tôn tạo kết hợp khai thác du lịch tại hang Nà Phoòng, Khau Cổm, đền An Mạ, động Hua Mạ, Thẩm Phầy, động Puông, Thẳm Kít, Thằm Thinh...; nghiên cứu, lập hồ sơ khoa học đề xuất bổ sung các khu vực có giá trị tiêu biểu như: động Hua Mạ, hang Nà Phoòng, Khau Cổm, thác Đầu Đẳng, đền An Mạ, ao Tiên và một số khu vực cảnh quan tự nhiên có giá trị vào hồ sơ khoa học Di tích quốc gia đặc biệt Danh lam thắng cảnh hồ Ba Bể.
Đáng chú ý, công tác bảo vệ môi trường là nhiệm vụ quan trọng được nhấn mạnh triển khai: Trong đó, thực hiện định kỳ điều tra, quan trắc, đánh giá tình hình ô nhiễm, dự báo tác động và đánh giá sức chịu tải môi trường để có cơ sở xây dựng các định hướng và biện pháp bảo vệ tài nguyên, môi trường. Chú trọng bảo vệ môi trường nước, sinh thái của danh thắng hồ Ba Bể. Ưu tiên nguồn lực từ kinh phí bảo vệ môi trường của tỉnh để triển khai các biện pháp hạn chế rác thải nhựa...
UBND tỉnh Thái Nguyên rà soát, hoàn thiện Hồ sơ đồ án Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi Di tích quốc gia đặc biệt Danh lam thẳng cảnh hồ Ba Bể bảo đảm đúng quyết định phê duyệt của Thủ tướng Chính phủ; lưu giữ và lưu trữ Hồ sơ Quy hoạch được duyệt theo quy định của pháp luật về lưu trữ và pháp luật liên quan.
Chỉ đạo chính quyền địa phương các cấp tổ chức các hoạt động bảo vệ môi trường vùng di tích và các khu vực phụ cận bên ngoài vùng di tích; tiếp tục nghiên cứu, sưu tầm, bổ sung tài liệu, cứ liệu khoa học về lịch sử, văn hóa, địa chất, đa dạng sinh học khu vực di tích; giáo dục tinh thần tự giác chấp hành tốt các quy định về quy hoạch và quản lý quy hoạch, về quản lý và bảo vệ di sản văn hóa, về bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích, về đầu tư, xây dựng, bảo vệ môi trường cảnh quan thiên nhiên.../.
Đức Hiếu