Theo Quyết định số 384/ QĐ-UBND của Ủy ban nhân dân tỉnh Sơn La ngày 20/2/2025, công bố hiện trạng rừng đến 31/12/2024, tỉnh Sơn La hiện đang quản lý hơn 671.000 ha rừng. Trong đó, rừng đặc dụng hơn 72.000 ha, rừng phòng hộ gần 293.000 ha, tỷ lệ che phủ đạt 47,6%, quy mô và ý nghĩa sinh thái của rừng Sơn La cũng đang đặt ra yêu cầu cần quản lý nghiêm ngặt.
Hiện nay, tỉnh Sơn La đang trở thành một trong những địa phương đi đầu trong việc ứng dụng chuyển đổi số vào công tác quản lý và bảo vệ rừng. Thông qua việc triển khai hệ thống giám sát rừng bằng công nghệ hiện đại, các lực lượng kiểm lâm có thể theo dõi diễn biến rừng theo thời gian thực, phát hiện nhanh các điểm có nguy cơ cháy rừng, chặt phá hoặc lấn chiếm đất rừng.
Song song đó, tỉnh cũng xây dựng cơ sở dữ liệu số hóa về diện tích rừng, loài cây, nguồn tài nguyên lâm sản, giúp nâng cao hiệu quả quản lý và quy hoạch phát triển lâm nghiệp. Lãnh đạo Chi cục trưởng Kiểm lâm tỉnh Sơn La cho biết, từ những năm 2000, ngành lâm nghiệp đã bắt đầu dùng GPS, bản đồ để đo đạc. Đến năm 2016, dưới sự hỗ trợ của Cục Kiểm lâm và tổ chức JICA, Sơn La đã triển khai hệ thống theo dõi diễn biến rừng FRMS Desktop và FRMS Mobile, mở đầu cho quản lý rừng theo dữ liệu số.
Những năm sau đó, hệ sinh thái công nghệ dần hoàn thiện, như: GIS, viễn thám, flycam, phần mềm SMART, camera tích hợp AI và các mô hình dự báo cháy rừng. Qua thực tế triển khai tại tỉnh Sơn La cho thấy, công nghệ mang lại hiệu quả rõ rệt trong giám sát và phát hiện biến động.
Lực lượng kiểm lâm sử dụng Flycam để kiểm tra, giám sát rừng. (Ảnh: LB).
Viễn thám cho phép so sánh ảnh đa thời gian để phát hiện mất rừng, suy thoái hay lấn chiếm ngay khi biến động mới xuất hiện. Công cụ Flycam giúp xác minh nhanh, thu bằng chứng hình ảnh sắc nét; camera AI đặt tại chòi canh có khả năng nhận diện khói, lửa, gửi cảnh báo tự động về trung tâm điều hành. Các mô hình dự báo cháy rừng, kết hợp yếu tố thời tiết, độ ẩm, gió và độ che phủ, giúp đánh giá nguy cơ theo vùng, thời điểm.
Hiện tại tuyến cơ sở, kiểm lâm viên không còn mang theo sổ tay đơn lẻ. Họ có điện thoại hoặc máy tính bảng tích hợp ứng dụng FRMS/S.M.A.R.T, ghi nhận tọa độ, hình ảnh, video, thời điểm và mọi dữ liệu được đồng bộ về trung tâm.
Bên cạnh đó, tại khu vực XIII và Khu bảo tồn thiên nhiên Mường La, đại diện Hạt Kiểm lâm cho biết, trước đây, để xác minh một điểm nghi vấn, lực lượng kiểm lâm mất vài ngày trên đường rừng. Nay có ảnh vệ tinh và flycam, chỉ trong vài giờ có thể có mặt và xử lý. Ứng dụng công nghệ số giúp việc quản lý, bảo vệ rừng đỡ vất vả hơn rất nhiều.
Theo báo cáo của ngành kiểm lâm Sơn La, trong 9 tháng năm 2025, lực lượng kiểm lâm toàn tỉnh đã kiểm tra, phát hiện và lập hồ sơ xử lý 197 vụ vi phạm phá rừng trái pháp luật, trong đó có bảy vụ khởi tố hình sự về tội hủy hoại rừng.
Nhiều vụ được phát hiện nhờ hệ thống giám sát viễn thám và xác minh bằng flycam, giúp rút ngắn thời gian từ phát hiện đến tiếp cận hiện trường từ vài ngày xuống còn vài giờ, thậm chí vài chục phút tùy địa hình. Không chỉ dừng ở phát hiện, dữ liệu số còn làm thay đổi cách thức xử lý và phòng ngừa.
Hệ thống bản đồ số (GIS) lưu trữ ranh giới, chủ rừng, lịch sử lâm phần; FRMS và phần mềm quản lý cho phép truy xuất nhanh hồ sơ, thống kê và lập báo cáo. Khi một điểm biến động xuất hiện, cán bộ có thể đối chiếu ngay với hồ sơ pháp lý, xác minh giấy phép, từ đó quyết định biện pháp hành chính hoặc đề xuất khởi tố kịp thời.
Ngành Kiểm lâm cũng đã đề ra loạt giải pháp thực tiễn, như: Đẩy mạnh đào tạo, phổ cập kỹ năng số cho toàn lực lượng; bố trí cán bộ chuyên trách chuyển đổi số; ưu tiên nguồn vốn cho hạ tầng và trang thiết bị; mở rộng huy động xã hội hóa, dự án quốc tế; tăng cường hợp tác giữa Sở Nông nghiệp và Môi trường với các sở, ngành và chính quyền địa phương để hoàn thiện khung dữ liệu dùng chung. Trong đó, tiếp tục kết hợp chặt chẽ với cộng đồng để phát huy vai trò người dân trong giám sát rừng tại chỗ thông qua các ứng dụng báo tin...
Lực lượng kiểm lâm sử dụng Flycam để kiểm tra, giám sát rừng. (Ảnh: LB).
Lãnh đạo Ủy ban nhân dân tỉnh Sơn La cho biết: Chuyển đổi số trong quản lý rừng là một trong những công cụ sinh tồn cho rừng. Khi dữ liệu được số hóa, khi mỗi tiểu khu, mỗi thửa rừng có hồ sơ điện tử rõ ràng, trách nhiệm quản lý trở nên minh bạch, việc truy trách nhiệm được thực hiện nhanh chóng và công bằng. Dữ liệu còn mở ra giá trị mới trong việc đánh giá trữ lượng sinh khối, tham gia thị trường tín chỉ carbon, truy xuất nguồn gốc lâm sản, góp phần phát triển lâm nghiệp bền vững.
Theo Chiến lược phát triển lâm nghiệp quốc gia, Sơn La đặt mục tiêu đến năm 2030 ổn định tỷ lệ che phủ rừng ở mức 48,5%, gắn phát triển nông – lâm nghiệp với bảo vệ môi trường, phát triển kinh tế theo chuỗi giá trị.
Về quản lý, bảo vệ và phát triển rừng, Sơn La hướng tới quản lý rừng theo tiêu chuẩn quản lý rừng bền vững, gắn bảo vệ, phát triển rừng với bảo tồn đa dạng sinh học và các dịch vụ môi trường rừng. Phát huy tối đa các dịch vụ hệ sinh thái rừng theo hướng bền vững như dịch vụ hấp thụ và lưu giữ cac-bon của rừng và các dịch vụ mới khác để tạo nguồn thu tái đầu tư bảo vệ và phát triển rừng. Tăng cường ứng dụng khoa học, công nghệ viễn thám, hệ thống thông tin địa lý trong theo dõi diễn biến rừng và phòng cháy chữa cháy rừng…
Ứng dụng công nghệ hiện đại không chỉ giúp giám sát hiệu quả, kịp thời phát hiện vi phạm mà còn tạo cơ sở dữ liệu đồng bộ phục vụ quy hoạch, trồng rừng và phục hồi hệ sinh thái. Nhờ đó, các lực lượng kiểm lâm tỉnh Sơn La có thể chủ động trong quản lý, giảm thiểu rủi ro cháy rừng và bảo vệ tốt hơn diện tích rừng tự nhiên. Đây là hướng đi bền vững của địa phương trong bảo tồn rừng gắn với phát triển kinh tế xanh.
Thu Hà