Bảo vệ tài nguyên nước “Trách nhiệm không của riêng ai”

Tại Việt Nam, câu chuyện về quản lý và bảo vệ tài nguyên nước chưa bao giờ là cũ. Mỗi giọt nước đều quý giá và mỗi hành động của con người hôm nay sẽ quyết định sự sống còn của thế hệ mai sau.

Tài nguyên nước đang bị “tổn thương”, theo báo cáo của Liên Hợp Quốc, đến năm 2025, có khoảng 1,8 tỷ người sẽ sống trong khu vực bị khan hiếm nước nghiêm trọng. Tại Việt Nam, tài nguyên nước đang phải đối mặt với nhiều áp lực: Biến đổi khí hậu, ô nhiễm nguồn nước, khai thác không hợp lý và gia tăng dân số.

Việt Nam có hệ thống sông ngòi dày đặc, trong đó có 13 lưu vực sông lớn với tổng lượng nước trung bình hàng năm khoảng 830 - 840 tỷ m³. Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là trên 60% lượng nước này có nguồn gốc từ bên ngoài lãnh thổ, tức là Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào nguồn nước từ các quốc gia láng giềng. Điều này khiến Việt Nam dễ bị tổn thương trước các biến động quốc tế hoặc các hoạt động khai thác ở thượng nguồn, điển hình là trên sông Mê Kông.

Trong khi đó, chất lượng nước mặt và nước ngầm tại nhiều địa phương ngày càng giảm sút. Các con sông như Tô Lịch, Nhuệ, sông Đáy (Hà Nội), sông Cái Lớn (Hậu Giang), sông Đồng Nai... đều đang chịu ảnh hưởng nặng nề bởi rác thải sinh hoạt, nước thải chưa qua xử lý từ các khu công nghiệp và làng nghề. 

Hệ lụy từ việc sử dụng nước thiếu bền vững, không chỉ ảnh hưởng đến môi trường mà còn còn kéo theo nhiều vấn đề về kinh tế, xã hội và sức khỏe cộng đồng.

Về mặt sức khỏe, nước ô nhiễm là nguyên nhân chính dẫn đến nhiều bệnh lý như tiêu chảy, bệnh ngoài da, nhiễm trùng đường ruột... Theo thống kê của Bộ Y tế, hàng năm có hàng trăm nghìn ca bệnh liên quan đến sử dụng nguồn nước không an toàn.

Nhận thức được vai trò sống còn của tài nguyên nước, thời gian qua, Chính phủ Việt Nam và các cơ quan liên quan đã có nhiều hành động quyết liệt nhằm bảo vệ và khai thác bền vững nguồn tài nguyên nước.

Luật Tài nguyên nước (sửa đổi, bổ sung) đã được ban hành và có hiệu lực, siết chặt hơn việc cấp phép khai thác nước ngầm, tăng cường giám sát chất lượng nước mặt, đẩy mạnh xã hội hóa đầu tư hệ thống xử lý nước thải. Các chương trình quốc gia như “Chiến lược quốc gia cấp nước sạch và vệ sinh nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”, “Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới” đều đặt ra tiêu chí cụ thể về tỷ lệ hộ dân được sử dụng nước sạch.

Bên cạnh đó, các chiến dịch truyền thông, giáo dục cộng đồng cũng phát huy tác dụng. Nhiều phong trào như “Ngày Chủ nhật xanh”, “Dọn rác ven sông”, “Không xả rác ra sông, hồ”, “Mỗi người một hành động vì môi trường”... đã và đang lan tỏa tinh thần trách nhiệm tới từng người dân.

Doanh nghiệp một mắt xích quan trọng cũng bắt đầu quan tâm hơn đến việc tiết kiệm nước, xử lý nước thải và phát triển công nghệ thân thiện môi trường. Một số khu công nghiệp sinh thái đã được hình thành, áp dụng mô hình tuần hoàn nước và giảm phát thải đáng kể.

Để bảo vệ tài nguyên nước một cách bền vững, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân, với các giải pháp đồng bộ và dài hạn như:

Quản lý tổng hợp tài nguyên nước theo lưu vực sông, thay vì chia cắt theo địa phương, cần xây dựng cơ chế quản lý liên vùng, liên ngành theo từng lưu vực sông. Điều này giúp kiểm soát dòng chảy, hạn chế khai thác quá mức và đảm bảo sự công bằng trong phân bổ nước giữa các khu vực.

Tái sử dụng và tiết kiệm nước, khuyến khích các công nghệ tái chế, tái sử dụng nước trong sinh hoạt, sản xuất công nghiệp và nông nghiệp. Cần đầu tư phát triển hệ thống tưới tiết kiệm, thu gom và sử dụng nước mưa, cũng như xây dựng các công trình giữ nước quy mô nhỏ để đối phó với hạn hán.

Tăng cường kiểm soát ô nhiễm, siết chặt quy định về xả thải, xử lý nghiêm các hành vi gây ô nhiễm nguồn nước. Đồng thời, đầu tư vào hệ thống xử lý nước thải tập trung, đặc biệt là tại các đô thị lớn và khu công nghiệp.

Giáo dục và nâng cao ý thức cộng đồng, tổ chức các chiến dịch truyền thông, lồng ghép giáo dục bảo vệ nguồn nước vào chương trình học phổ thông. Mỗi người dân, mỗi học sinh đều cần hiểu rõ tầm quan trọng của nước và cách hành động đúng đắn để gìn giữ nguồn tài nguyên này.

Hợp tác quốc tế trong quản lý tài nguyên nước xuyên biên giới, với các sông như: sông Mê Kông, sông Hồng, sông Kỳ Cùng, sông Bằng Giang,… Việt Nam cần đẩy mạnh ngoại giao, hợp tác chặt chẽ với các quốc gia trong khu vực để chia sẻ dữ liệu, cảnh báo thiên tai, điều phối khai thác và sử dụng nước một cách công bằng, bền vững.

Mỗi giọt nước là một hạt giống của sự sống, tài nguyên nước không phải là vô hạn. Những gì chúng ta đang làm hôm nay sẽ là di sản để lại cho thế hệ mai sau. Bảo vệ nước không phải là khẩu hiệu mà là hành động cụ thể: từ việc không xả rác xuống kênh mương, tiết kiệm nước trong sinh hoạt, đến việc ủng hộ các chính sách bảo vệ môi trường.

Theo các chuyên gia tài nguyên nước và môi trường: “Chúng ta đang đối mặt với một nghịch lý: Tài nguyên nước tưởng như phong phú nhưng thực chất lại rất dễ tổn thương. Nhiều người vẫn nghĩ nước là vô tận, nhưng trên thực tế, lượng nước ngọt có thể khai thác được chỉ chiếm chưa đến 1% tổng lượng nước trên Trái đất. Tại Việt Nam, áp lực đến từ nhiều phía từ biến đổi khí hậu, phát triển công nghiệp, đô thị hóa cho đến thói quen sinh hoạt của người dân đang đẩy hệ thống nước vào trạng thái quá tải và mất cân bằng nghiêm trọng. Điều đáng lo ngại là công tác quản lý nước hiện nay vẫn còn phân tán. Chúng ta có nhiều cơ quan cùng quản lý, nhưng chưa có một cơ chế điều phối thống nhất theo lưu vực sông – đây là điểm then chốt cần cải thiện. Nếu không có sự phối hợp hiệu quả, sẽ rất khó giải quyết triệt để các vấn đề như ô nhiễm, tranh chấp nguồn nước hay khô hạn ở hạ lưu.”

“Giải pháp căn cơ phải bắt đầu từ nhận thức cộng đồng. Người dân cần hiểu rằng bảo vệ nước không chỉ là việc của nhà nước hay ngành tài nguyên môi trường, mà là trách nhiệm cá nhân. Chúng ta có thể bắt đầu từ những việc rất nhỏ: không xả rác xuống sông, tiết kiệm nước trong sinh hoạt, và sẵn sàng lên tiếng khi thấy những hành vi làm tổn hại đến nguồn nước” - một chuyên gia về tài nguyên nước chia sẻ.

Mỗi người trong chúng ta dù là nông dân, công nhân, học sinh... đều có thể trở thành một "chiến sĩ" bảo vệ nguồn nước. Hãy cùng nhau giữ cho những dòng sông mãi xanh, những con suối mãi trong lành, để sự sống được tiếp nối vững bền trên mảnh đất Việt Nam.

Sỹ Tùng