Việc nuôi nhốt gấu để khai thác mật từng là vấn đề nhức nhối trong công tác bảo vệ động vật hoang dã tại Việt Nam. Dù đã có nhiều chuyển biến tích cực, song vẫn còn không ít cá thể gấu sống trong điều kiện nuôi nhốt tồi tệ, chưa được bảo vệ đúng cách.
Trước thực trạng đó, các tổ chức bảo tồn và cơ quan chức năng đã đẩy mạnh chiến dịch chấm dứt nuôi nhốt gấu, thúc đẩy người dân tự nguyện chuyển giao gấu về các trung tâm cứu hộ. Tại đây, gấu được chăm sóc y tế, phục hồi hành vi và sống trong môi trường bán tự nhiên phù hợp.
Bên cạnh đó, các chương trình truyền thông cũng được tăng cường để nâng cao nhận thức cộng đồng, giúp thay đổi quan điểm về việc nuôi gấu và sử dụng sản phẩm từ gấu.
Đặc biệt, sự phối hợp giữa chính quyền địa phương, lực lượng kiểm lâm và các tổ chức quốc tế đã góp phần đẩy nhanh tiến độ giải cứu gấu, hướng tới mục tiêu Việt Nam không còn gấu bị nuôi nhốt vì mục đích thương mại trong tương lai gần. Đây là bước tiến quan trọng trong hành trình bảo vệ đa dạng sinh học quốc gia.
Hiện nay, số lượng gấu bị nuôi nhốt tại Việt Nam đã giảm hơn 95% sau 20 năm kiên trì vận động và nỗ lực từ nhiều phía. Trước đó, vào năm 2005, Việt Nam có khoảng 4.000 cá thể gấu bị nuôi nhốt trái phép tại 1.390 cơ sở tư nhân. Hầu hết các cá thể gấu này đều bị săn bắt trái phép từ khi còn nhỏ và bán cho các cơ sở nuôi gấu lấy mật.
Hiện nay số lượng gấu bị nuôi nhốt tại Việt Nam đã giảm hơn 95%. (Ảnh: QT).
Cùng với cam kết của Chính phủ và sự đồng hành của các tổ chức như Hiệp hội Bảo vệ động vật thế giới (WAP), Trung tâm Giáo dục thiên nhiên (ENV), Tổ chức Động vật châu Á (AAF)..., công cuộc vận động chấm dứt nuôi nhốt gấu tại Việt Nam chính thức bắt đầu. Sau gần 20 năm nỗ lực từ các bên liên quan và sự vào cuộc của cả cộng đồng, hoạt động nuôi nhốt gấu lấy mật tại Việt Nam đã có kết quả tích cực.
Theo số liệu mới nhất do ENV tổng hợp, tính đến tháng 7/2025, con số 4.000 trên đã giảm xuống chỉ còn 157 cá thể gấu bị nuôi nhốt tại 13 tỉnh, thành phố. Nhiều địa phương trước đây từng có hoạt động nuôi nhốt gấu đã xóa bỏ hoàn toàn tình trạng này. Trong 6 tháng đầu năm 2025, Hiệp hội Bảo vệ động vật thế giới (WAP) và Tổ chức Động vật châu Á (AAF) đã phối hợp với các Chi cục Kiểm lâm địa phương tiến hành các đợt kiểm tra thực tế tại 16 địa phương có gấu nuôi nhốt như: Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Nghệ An, Đồng Nai, Hải Phòng, Phú Thọ…
Qua kiểm tra cho thấy, một số địa phương đã có chuyển biến tích cực về nhận thức và hành động của người dân, trong khi đó vẫn còn những điểm nghẽn cản trở tiến trình chuyển giao gấu. Trong đó, một trong những điểm nóng về nuôi nhốt gấu là Hà Nội – địa phương có số lượng gấu bị nuôi nhốt cao nhất cả nước. Theo số liệu từ ENV, Hà Nội hiện còn 79 cá thể gấu, chiếm gần 50% tổng số gấu bị nuôi nhốt trên toàn quốc, tập trung chủ yếu tại 16 cơ sở nuôi ở xã Phúc Thọ.
Do vậy, WAP khuyến nghị chính quyền địa phương cần nỗ lực và có những hành động quyết liệt hơn để chấm dứt hoạt động này, cùng với đó khuyến khích các chủ trại gấu chuyển giao gấu đến các khu bảo tồn và cứu hộ để có điều kiện chăm sóc tốt hơn.
Tại Phúc Thọ (Hà Nội), nơi từng được cho là nuôi nhốt nhiều cá thể gấu cũng đã bắt đầu xuất hiện những tín hiệu tích cực. Mới đây, 6 thôn tại xã Phụng Thượng (cũ) – nay thuộc xã Phúc Thọ đã được công nhận là thôn không có gấu nuôi nhốt.
Những chuyển biến tích cực tại Hà Nội là điều đáng ghi nhận khi chính quyền thành phố đã chỉ đạo tăng cường giám sát, thực thi pháp luật, xử lý các đối tượng vi phạm cũng như tuyên truyền, khuyến khích người dân tự nguyện chuyển giao gấu. Tuy nhiên, những nỗ lực này là chưa đủ để có thể sớm chấm dứt tình trạng nuôi gấu lấy mật trên địa bàn thành phố.
Lãnh đạo ENV cho rằng, dù đã đề ra một số giải pháp, nhưng chính quyền thành phố cần triển khai đồng bộ và quyết liệt hơn, tránh tâm lý chấp nhận thực trạng, và cần coi đây là nhiệm vụ ưu tiên để không ảnh hưởng đến nỗ lực chung của cả nước.
Tuy nhiên, điều tiên quyết là chính quyền địa phương cần xác lập mốc thời gian cụ thể để hoàn thành mục tiêu không còn gấu nuôi nhốt, đồng thời tăng cường kiểm tra định kỳ, xử lý vi phạm và tiếp tục vận động, thuyết phục các chủ gấu tự nguyện chuyển giao gấu cho các trung tâm cứu hộ.
Tại Công văn ngày 31/7/2025 gửi Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội, ENV cũng đề nghị chính quyền thành phố tiếp tục quan tâm, chỉ đạo sát sao Ủy ban nhân dân xã Phúc Thọ và các cơ quan chức năng liên quan thúc đẩy tiến trình chấm dứt nuôi nhốt gấu đã tồn tại nhiều năm trên địa bàn, cũng như ấn định cụ thể thời hạn thực hiện mục tiêu này.
Cá thể gấu được giải cứu tại tỉnh Phú Thọ (tỉnh Vĩnh Phúc cũ). (Ảnh: NT).
Lãnh đạo ENV thông tin, mới đây, vào tháng 4/2025, 3 cá thể gấu ngựa từ 2 hộ gia đình tại xã Phụng Thượng (nay thuộc xã Phúc Thọ) đã được chuyển giao thành công về Trung tâm Cứu hộ gấu Việt Nam tại Vườn quốc gia Bạch Mã. Kết quả tích cực này cần trở thành động lực để những hoạt động vận động tiếp tục được triển khai, đưa Hà Nội trở thành hình mẫu cho các địa phương còn lại trong các nỗ lực chấm dứt nuôi nhốt gấu lấy mật tại Việt Nam.
Hiện nay, ENV đang phối hợp với Chi cục Kiểm lâm thành phố Hà Nội triển khai kế hoạch tăng cường giám sát, kiểm tra định kỳ hằng tháng các cơ sở nuôi nhốt gấu, đồng thời đẩy mạnh truyền thông, vận động chủ gấu tại các cơ sở còn lại tự nguyện chuyển giao gấu về các trung tâm cứu hộ để thúc đẩy chấm dứt hoạt động nuôi nhốt gấu trên địa bàn trong thời gian cam kết.
Tổng thể kế hoạch hợp tác dự kiến sẽ được triển khai từ tháng 8/2025. Đối với các địa phương khác, ENV vẫn tiếp tục duy trì hoạt động truyền thông trực tiếp tới các chủ gấu, chuyển giao thông tin các dấu hiệu vi phạm nếu có và khuyến khích các cơ quan chức năng tăng cường công tác thuyết phục chuyển giao gấu về các trung tâm cứu hộ, đặc biệt với những tỉnh, thành phố có số lượng gấu bị nuôi nhốt còn lại rất ít, đã tiến gần tới đích “không còn gấu nuôi nhốt”.
Theo ENV, việc ấn định thời hạn cụ thể và tăng cường kiểm tra, giám sát hằng tháng tại các cơ sở nuôi nhốt gấu, xử lý nghiêm minh các trường hợp vi phạm, cũng như tích cực thuyết phục các chủ nuôi chuyển giao gấu cho các trung tâm cứu hộ là rất cần thiết để góp phần chấm dứt hoàn toàn hoạt động này.
Chấm dứt nuôi nhốt gấu vì mục đích thương mại là bước đi cần thiết để bảo vệ đa dạng sinh học. Sự chung tay của cơ quan chức năng, tổ chức bảo tồn và người dân sẽ là nền tảng giúp Việt Nam đạt mục tiêu không còn gấu bị nuôi nhốt trong giai đoạn tiếp theo.
Nguyễn Nhật