Quản lý chất thải rắn và trách nhiệm EPR còn nhiều việc cần làm

Đánh giá kết quả công tác quản lý chất thải rắn thời gian qua, Cục Môi trường cho biết cả nước hiện có 1.548 cơ sở xử lý chất thải rắn sinh hoạt, trong đó đốt phát điện có 7 cơ sở; đốt không phát điện 333 cơ sở; dây chuyền sản xuất phân compost có 30 cơ sở; còn lại chủ yếu là bãi chôn lấp với 1.178 địa điểm.

Mặc dù đã có nhiều nỗ lực, song thời gian qua công tác triển khai, phối hợp của các bộ, ngành và địa phương chưa đồng bộ; chưa tập trung vào các giải pháp cấp bách để chuẩn bị tốt các điều kiện cần thiết đáp ứng yêu cầu quản lý chất thải rắn sinh hoạt.

Ở địa phương, các đơn vị còn lúng túng trong áp dụng đơn giá thu gom, vận chuyển, xử lý sau phân loại; một số định mức, đơn giá áp dụng của địa phương chưa phù hợp, nhất là vùng nông thôn, miền núi, hải đảo đòi hỏi phải có định mức, đơn giá đặc thù.

Cả nước chưa có cơ sở hạ tầng để xử lý chất thải rắn sinh hoạt sau phân loại như cơ sở xử lý tập trung chất thải thực phẩm thành mùn/phân hữu cơ; chưa có hạ tầng để tiếp nhận chất thải có thể tái chế, tái sử dụng; công nghệ chôn lấp vẫn là chủ yếu (chiếm 64%).

Trước khi Luật Bảo vệ môi trường 2020 được ban hành, hoạt động phân loại rác ở các địa phương chỉ mang tính thử nghiệm và không đạt được kết quả khả quan do thiếu hành lang pháp lý và hướng dẫn thực hiện cụ thể. Tuy nhiên, sau luật mới, số lượng địa phương triển khai đã tăng mạnh. Đến nay, 34 tỉnh thành đã thực hiện công tác phân loại, trong đó 31 tỉnh ban hành quy định quản lý, 30 tỉnh có quy định phân loại, 4 tỉnh ban hành định mức kỹ thuật và giá dịch vụ thu gom, xử lý chất thải.

Hiện nay, cả nước có 1.548 cơ sở xử lý chất thải, tuy nhiên phần lớn vẫn dựa vào hình thức chôn lấp (chiếm 64%). Các cơ sở đốt phát điện, sản xuất phân compost, hay tái chế vẫn còn hạn chế cả về số lượng và quy mô. Điều này cho thấy cần có chiến lược cụ thể hơn để chuyển đổi mô hình xử lý rác hướng tới hiệu quả và bền vững.

Cùng với đó, cơ chế EPR đã và đang được triển khai nhằm chuyển phần trách nhiệm thu gom, xử lý chất thải về cho doanh nghiệp sản xuất và nhập khẩu cũng đã có những dầu hiệu chuyển biến tích cực. Các doanh nghiệp cơ bản đã nắm được chủ trương, chính sách và cũng đã có những sự chuẩn bị để triển khai thực hiện. Với việc triển khai cơ chế EPR, doanh nghiệp sẽ góp phần chia sẻ gánh nặng tài chính với Nhà nước, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp sản xuất có trách nhiệm với môi trường ngay từ khâu thiết kế và đóng gói sản phẩm.

Ông Hồ Kiên Trung, Phó Cục trưởng Cục Môi trường phát biểu tai Hội thảo.

Tại Hội thảo, ông Hồ Kiên Trung - Phó Cục trưởng Cục Môi trường khẳng định mục tiêu lớn là biến rác thải thành tài nguyên, xây dựng mô hình xử lý rác bền vững cho cả đô thị và nông thôn. Tuy nhiên, thực tế triển khai vẫn gặp nhiều vướng mắc. Các địa phương còn lúng túng trong áp dụng đơn giá dịch vụ sau phân loại; hạ tầng xử lý sau phân loại như cơ sở tái chế, phân hữu cơ gần như chưa có; và chính sách tài chính còn chưa đồng bộ giữa các vùng miền.

Đặc biệt, với những khu vực như nông thôn, miền núi, hải đảo - nơi có đặc thù riêng về địa hình và mật độ dân cư - cần có định mức và giải pháp kỹ thuật riêng biệt, thay vì áp dụng chung một quy chuẩn. Ngoài ra, sự thiếu kết nối giữa các bộ ngành cũng khiến việc triển khai chính sách trở nên chậm trễ và thiếu thống nhất.

Tại Hội thảo, nhiều địa phương cũng đã chia sẻ các mô hình, sáng kiến như phân loại rác tại nguồn, compost hóa rác hữu cơ quy mô nhỏ, hay sử dụng công nghệ đơn giản phù hợp với điều kiện địa phương. Đây là nguồn tài liệu quý để nhân rộng mô hình ra những địa bàn có điều kiện tương đồng.

Bên cạnh đó, các đại biểu cũng tập trung góp ý cho Dự thảo Nghị định về EPR, mong muốn quy định rõ trách nhiệm của nhà sản xuất và nhập khẩu đối với rác thải sản phẩm và bao bì. Một khi hành lang pháp lý hoàn chỉnh, các doanh nghiệp sẽ phải tham gia vào quá trình xử lý rác một cách thực chất và hiệu quả hơn.

Sắp tới, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ tiếp tục hoàn thiện cơ chế EPR, hướng dẫn địa phương về quy trình phân loại - thu gom - xử lý, đồng thời phát triển hệ thống tài chính hỗ trợ tái chế. Đây là cơ sở để Việt Nam từng bước xây dựng mô hình kinh tế tuần hoàn, nơi chất thải không còn là gánh nặng mà trở thành nguồn tài nguyên quý giá cho phát triển.

Cục Môi trường cũng đang từng bước triển khai cơ chế EPR, hoàn thiện hành lang pháp lý cho cơ chế tài chính hỗ trợ tái chế, hỗ trợ xử lý chất thải thực thi chính sách EPR. Dự thảo Nghị định này hiện đang được Bộ Nông nghiệp và Môi trường lấy ý kiến rộng rãi từ các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp và các đơn vị liên quan.

Dây chuyền tái chế nhựa PP để sản xuất hạt nhựa tái sinh và bao bì PP