Thông thường, cứ hết vụ lúa, nông dân thường đốt rơm, làm đất cho vụ lúa tiếp theo nhằm giúp đảm bảo tiến độ gieo sạ với các hộ canh tác lân cận, rút ngắn thời gian vệ sinh đồng ruộng. Ngoài ra, việc đốt rơm, rạ sau thu hoạch sẽ giảm bớt tình trạng lúa chét, cỏ dại, sâu bệnh cho vụ sau.
Tuy nhiên, cách làm này gây ô nhiễm môi trường, làm tăng phát thải khí nhà kính, đặc biệt gây mất cân bằng hệ sinh thái đồng ruộng; gây mất an toàn giao thông. Trước tình trạng trên, người dân Lâm Đồng thay vì đốt rơm rạ, họ đã sử dụng nguồn phế thải nông nghiệp này để gia tăng hiệu quả kinh tế.
Việc tận dụng rơm rạ sau thu hoạch đang dần trở thành hướng đi mới, góp phần phát triển nông nghiệp bền vững. Thay vì đốt bỏ gây ô nhiễm không khí và phát thải khí nhà kính, nhiều hộ nông dân Lầm Đồng đã chủ động thu gom, cuộn rơm để phục vụ chăn nuôi, trồng nấm, sản xuất phân hữu cơ hoặc làm nguyên liệu cho công nghiệp chế biến.
Cách làm này không chỉ giúp giảm đáng kể lượng khói bụi và khí độc hại thải ra môi trường, mà còn tạo thêm nguồn thu nhập cho nông dân từ chính phụ phẩm nông nghiệp. Một số mô hình đã cho thấy hiệu quả rõ rệt khi rơm rạ được tái sử dụng làm chất độn chuồng, nguyên liệu sản xuất năng lượng sinh học, góp phần tiết kiệm chi phí và gia tăng giá trị sản phẩm nông nghiệp. Bên cạnh đó, việc xử lý và tận dụng rơm rạ hợp lý còn góp phần cải tạo đất, giữ ẩm, tăng độ phì nhiêu, giảm phụ thuộc vào phân bón hóa học.
Có thể thấy, biến rơm rạ thành nguồn lợi không chỉ mang lại lợi ích kinh tế cho nông dân Lâm Đồng mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc giảm phát thải, bảo vệ môi trường và hướng đến nền nông nghiệp xanh, tuần hoàn. Nhiều bà con nông dân mong muốn, trong thời gian tới, mô hình này sẽ được nhân rộng trên địa bàn tỉnh, nhất là các huyện có diện tích sản xuất lúa nhiều và tập trung.
Đơn cử tại xã Bắc Bình, hình ảnh cánh đồng lúa chín vàng rực đã và đang được nông dân thu hoạch rộ. Máy gặt tới đâu, máy cuộn rơm cũng hoạt động hết công suất để tạo thành từng cuộn tròn. Những cuộn rơm có kích thước đồng đều, dễ vận chuyển, bảo quản và sử dụng.
Máy cuốn rơm có thể hoạt động tốt trên cả nền ruộng khô và ẩm ướt. Cơ chế vận hành máy khá đơn giản, rơm sẽ được trục bánh răng của máy cuốn vào và được nén chặt bởi trục cuộn nằm phía trong. Rơm sẽ được buộc lại bởi hệ thống dây quấn, thắt nút cắt tự động thành các cuộn to.
Sử dụng máy cuộn rơm góp phần tiết kiệm thời gian, sức khoẻ cho người nông dân. (Ảnh: BLĐ).
Theo chia sẻ của nông dân ở thôn Bình Đức, xã Bắc Bình có 5ha lúa đang thu hoạch, mỗi ha ruộng lúa sau thu hoạch có thể thu gom từ 1 - 1,5 tấn rơm, tương đương 15 - 20 cuộn. Trước đây, giá bán rơm cuộn dao động từ 23.000 - 30.000 đồng/cuộn, nhiều hộ còn mua rơm để ủ gốc thanh long.
Tuy nhiên, do diện tích thanh long hiện nay bị phá bỏ nhiều, nên nhu cầu giảm mạnh. Hiện giá rơm cuộn chỉ còn khoảng 16.000 đồng/cuộn. Dù vậy, việc cuộn rơm vẫn mang lại lợi ích thiết thực như: giữ vệ sinh đồng ruộng, hạn chế khói bụi do đốt rơm. Một số nơi còn tận dụng rơm cuộn trong du lịch nông nghiệp, trang trí, góp phần tạo thêm giá trị văn hóa và kinh tế.
Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh, tổng diện tích gieo trồng lúa khu vực phía Đông Nam tỉnh là hơn 100.000 ha, sản lượng 650.000 tấn/năm. Riêng trong vụ hè thu năm 2025, các địa phương trong khu vực sản xuất trên 46.000 ha lúa, đến thời điểm này, nông dân đang vào thời điểm thu hoạch rộ, năng suất bình quân đạt 60,5 tạ/ha.
Riêng tại xã Bắc Bình, diện tích trồng lúa chiếm đa số, tổng đàn gia súc, gia cầm tăng hàng năm. Do đó, nông dân sau khi thu hoạch lúa đã tận dụng nguồn nguyên liệu sẵn có, dùng rơm cuộn làm thức ăn và chất độn chuồng cho gia súc như: bò, trâu, dê.
Đồng thời, rơm còn dùng để phủ gốc cây trồng, giữ ẩm cho đất, hạn chế cỏ dại và cải tạo độ màu mỡ của đất hoặc làm nguyên liệu ủ phân hữu cơ, thân thiện với môi trường, tiết kiệm chi phí đầu tư cho người nông dân. Ngoài ra, các khâu như: gom, vận chuyển rơm… tạo thêm việc làm thời vụ cho lao động nông thôn. Việc sử dụng rơm cuộn góp phần giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và hướng đến nền nông nghiệp tuần hoàn, xanh - sạch - bền vững.
Được biết, hiện nay ngành nông nghiệp khuyến cáo nông dân không nên đốt rơm rạ sau thu hoạch lúa để tránh nguy cơ xảy ra cháy lan, ô nhiễm môi trường. Tuy nhiên, do tập quán cũ, một số nông dân vẫn chưa thực hiện và trực tiếp đốt rơm rạ trên đồng ruộng, gây khói bụi.
Cuộn rơm để bán đã mang lại nguồn thu cho nông dân Lâm Đồng. (Ảnh: MĐ).
Với việc biến rơm rạ thành nguồn lợi thay vì bỏ đi hay đốt ngoài đồng ruộng đang mở ra hướng đi thiết thực cho nông nghiệp Lâm Đồng. Không chỉ giúp nông dân tận dụng tối đa phụ phẩm, gia tăng thu nhập và giảm chi phí sản xuất, mô hình này còn mang lại lợi ích lâu dài trong việc bảo vệ môi trường, giảm phát thải khí nhà kính, một trong những nguyên nhân chính gây biến đổi khí hậu.
Từ thực tiễn cho thấy, khi rơm rạ được xử lý và tái sử dụng đúng cách, chúng có thể trở thành nguyên liệu hữu ích cho nhiều lĩnh vực như chăn nuôi, trồng nấm, sản xuất phân bón hữu cơ hay năng lượng sinh học. Đây là giải pháp vừa góp phần nâng cao giá trị nông sản, vừa thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang nền nông nghiệp xanh, tuần hoàn và bền vững.
Trong bối cảnh yêu cầu phát triển đi đôi với bảo vệ môi trường ngày càng được đặt ra cấp bách, Lâm Đồng đang cho thấy sự chủ động, sáng tạo trong việc khai thác tiềm năng từ những nguồn tài nguyên. Điều này không chỉ mang lại lợi ích cho người nông dân, mà còn đóng góp tích cực vào mục tiêu phát triển kinh tế gắn với bảo vệ môi trường của địa phương.
Hồng Thuý